Chủ tịch không thể làm một mình – trách nhiệm phải lan tỏa toàn hệ thống

Đây không chỉ là phản ứng kịp thời của người đứng đầu chính quyền tỉnh, mà còn là phép thử cho năng lực thực thi và quyết tâm làm đến cùng của bộ máy công quyền. Tuy nhiên, để chỉ đạo không “trôi theo cát”, cần nhiều hơn một cuộc họp nóng. Cần cả một cơ chế điều hành minh bạch, có trách nhiệm và chống né tránh đến tận gốc rễ.

Tại mỏ của Công ty TNHH Đắc Tài, giấy phép cho phép khai thác 2,5ha, độ sâu 2m với trữ lượng 62.500m³, chỉ định phục vụ công trình giao thông trọng điểm - đường ven biển Cát Tiến - Diêm Vân.

Tuy nhiên, thực tế đơn vị này đã khai thác sâu tới 4,22m trong diện tích được cấp phép, với khối lượng cát thực tế mất đi lên tới hơn 105.926m³, đồng thời “vượt rào” khai thác hơn 6,7ha ngoài phạm vi cho phép, lấy đi khoảng 278.800m³ cát.. Những doanh nghiệp khác như: Bá Ngọc, Phương Thảo, Lan Anh, Phú Hưng… so đo đạc thực tế với giấy phép, cũng có lượng cát "bốc hơi" rất lớn, tổng cộng lên đến hàng trăm ngàn mét khối. Điều đáng nói, phần lớn các mỏ không qua đấu giá mà được tỉnh cấp phép chỉ định, để phục vụ công trình công trọng điểm.

Vậy thì, trọng điểm cho ai? Và tài nguyên bị “chuyển hóa” ấy đã về đâu?.

Ông Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch tỉnh đã thể hiện quyết tâm hành động. Nhưng điều nguy hiểm nhất là: người đứng đầu sốt ruột, nhưng bộ máy bên dưới thì chậm trễ, né tránh hoặc “thủ thân”.

Không thể để Chủ tịch tỉnh cứ phải "trực tiếp nhắc từng mỏ", yêu cầu từng sở ban ngành "thức dậy" trước sai phạm. Bộ máy hành chính hiện đại không thể hoạt động theo kiểu "đánh thức từng người" – mà phải vận hành theo nguyên tắc rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm và rõ thời hạn xử lý.

Việc đo đạc, thống kê là bước đầu. Việc yêu cầu các doanh nghiệp nộp lại tài chính cho cả phần khai thác vượt là một cảnh báo. Nhưng nếu không có chế tài đủ mạnh, xử lý rõ trách nhiệm của từng cán bộ ký giấy, từng cấp giám sát để xảy ra sai phạm, thì chỉ đạo rồi cũng sẽ… lặng đi như cát dưới lòng sông.

Tỉnh Bình Định không sai khi chọn tận dụng tài nguyên để phát triển hạ tầng, thúc đẩy kinh tế. Nhưng cái sai – nếu có – là ở cách làm. Ở sự buông lỏng trong giám sát, ở mô hình quản lý "cấp một đằng – khai một nẻo", và ở sự nhập nhằng giữa "phục vụ công trình trọng điểm" với "tận thu tài nguyên cho doanh nghiệp".

Bình Định đang đối mặt với bài toán "tài nguyên được giao nhanh, nhưng kiểm soát lại chậm, giám sát không theo kịp tốc độ cấp phép". Thực tế này đặt ra câu hỏi lớn: Tỉnh có đang quản lý tài nguyên kiểu “cấp phát trước – kiểm tra sau”, và kiểm tra thì... rất muộn?.

Khi cát chảy từ công sang tư, ai giữ vai trò gác cửa?

Vụ án bà Võ Thị Tuyết Vân – Giám đốc Công ty TNHH Đắc Tài bị khởi tố vì khai thác vượt phạm vi, gây thiệt hại hơn 31,6 tỉ đồng, chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Bởi ở sông Kôn (huyện Tây Sơn), Đắc Tài không cô đơn. Ngoài Đắc Tài, còn có loạt doanh nghiệp khác “ăn theo” mô hình khai thác “1 giấy phép – xúc 10 phần cát”.
Khoáng sản không tự nhiên mất đi, mà chỉ chuyển từ công sang tư và cát “chảy” đi, thì trách nhiệm có chảy theo?.

Vấn đề không chỉ nằm ở doanh nghiệp sai, mà ở chỗ ai đã để cho sai? Ai giám sát? Ai đã ký? Và ai sẽ chịu trách nhiệm khi tài nguyên của toàn dân bị khai thác vô tội vạ rồi chảy vào túi riêng?.

Trong khi doanh nghiệp dùng công nghệ hiện đại để xúc cát, thì cơ quan quản lý vẫn loay hoay... ghi chép bằng tay. Khoảng cách ấy không chỉ là kỹ thuật, mà là sự trì trệ trong tư duy quản trị.

Vụ việc ở sông Kôn không phải sự cố bất ngờ – nó là kết quả của một quá trình buông lỏng kéo dài. Và Bình Định đang đối mặt với bài toán "tài nguyên được giao nhanh, nhưng kiểm soát lại chậm, giám sát không theo kịp tốc độ cấp phép".

Và điều người dân cần thấy không phải là bản báo cáo đẹp – mà là sự thay đổi thật trong quản lý: từ người ký giấy đến người giám sát, từ tư duy “tận thu” sang tư duy “quản trị bền vững”.

Những vụ việc như việc Chủ tịch UBND xã Nhơn Phúc (TX.An Nhơn) bị khởi tố về tội thiếu trách nhiệm, khi để tình trạng khai thác trái phép cát thời gian dài mà không có sự can thiệp, đã làm dấy lên những lo ngại về sự yếu kém trong quản lý tại cơ sở.

Nhưng, khi cấp xã bị khởi tố vì thiếu trách nhiệm, thì cấp huyện ở đâu? Cấp tỉnh có biết không?.

Hay mỗi khi có sai phạm, vấn đề lại được đổ lỗi cho cấp dưới, và chiều ngược lại từ xã lên huyện, rồi từ huyện lên tỉnh. Một vòng luẩn quẩn trách nhiệm và sự né tránh, đang làm cho tình trạng quản lý tài nguyên khoáng sản ngày càng trở nên khó kiểm soát.

Chính quyền không thể chỉ trông vào “một người đứng đầu tốt”, mà phải có cả một hệ thống biết chịu trách nhiệm, biết nói thật và biết làm đúng

Điểm sáng - là tỉnh Bình Định đã không làm ngơ, lãnh đạo Bình Định không né tránh. 60 mỏ đã lắp camera AI, hơn 50 mỏ có trạm cân điện tử. Đây không chỉ là minh chứng của hành động, mà là thông điệp rõ ràng: “khai bao nhiêu, phải minh bạch bấy nhiêu”. Camera AI không biết nói dối, không biết “quan hệ – thân quen”, là “mắt thần” không mệt mỏi, giám sát 24/7 – điều mà bất kỳ đoàn thanh tra nào cũng không thể làm được.

Công nghệ không chỉ giúp tăng thu, mà còn giúp giảm “thất thoát mềm”, những phần tài nguyên bị gỡ lặng lẽ khỏi đất mẹ mà không để lại dấu vết trên giấy tờ. Camera AI là bước tiến. Nhưng nếu dữ liệu từ camera không được phân tích, cảnh báo sai phạm, không có người xử lý kịp thời, thì công nghệ chỉ là cái cớ để… trì hoãn trách nhiệm.

“Cát chảy đi, trách nhiệm có chảy theo?” – câu hỏi nghe nhẹ, nhưng đâm thẳng vào khối vấn đề cứng.

Trong cuộc họp HĐND, Bí thư Tỉnh ủy Hồ Quốc Dũng từng chỉ rõ: “Mạnh ai nấy hốt trộm, cấp phép một đằng, khai thác một nẻo”, không phải là ngôn ngữ hành chính khuôn sáo mà là lời nói thẳng, nói thật, thể hiện sự nhìn nhận đầy trách nhiệm.

Ông Nguyễn Tuấn Thanh - Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh nói thẳng: "Có tình trạng cán bộ địa phương móc ngoặc", một câu nói hiếm thấy trong các báo cáo chính thống, nhưng rất đúng thực tế.

Sự thật mất lòng, nhưng không nói thì không sửa được. 

Và chính tinh thần nói thật đó, là điểm khởi đầu quan trọng cho một mô hình quản lý mới – một nền quản trị không lẩn tránh, không né trách nhiệm.

Cát chảy đi, nhưng trách nhiệm thì phải ở lại. Ở lại với từng chữ ký, từng người gác cửa – và với danh dự của bộ máy công quyền.

Nhưng nói thật thôi chưa đủ. Khoảng cách từ "nói thật, nói đúng" đến "làm thật, làm đúng", là cả chặng đường, cần sự chuyển hóa từ phát ngôn thành hành động.

“Đất cát Bình Định không thiếu, chỉ thiếu cách làm và trách nhiệm” – Bí thư Tỉnh ủy đã nói đúng. Đó là tuyên ngôn cải cách quản lý tài nguyên – cần được chuyển thành chính sách, quy trình và hành động cụ thể.

Không thể để người sai vẫn ngồi nguyên vị trí. Không thể để tài nguyên bị khai thác vô tội vạ mà chỉ xử lý tài chính rồi xong. Muốn xây dựng một nền quản trị hiện đại, chính quyền không thể chỉ trông vào “một người đứng đầu tốt”. Mà phải có cả một hệ thống biết chịu trách nhiệm, biết nói thật và biết làm đúng.

Cát chảy đi, nhưng trách nhiệm thì phải ở lại. Ở lại với từng chữ ký, từng người gác cửa – và với danh dự của bộ máy công quyền.

×