Qua thăm dò sẽ tiếp tục đánh giá về di sản kiến trúc thành Châu Sa, giá trị của những di tích hiện còn nằm trong lòng đất, những di vật liên quan, từ đó nhận định rõ hơn vai trò của thành Châu Sa trong lịch sử Chămpa, Đại Việt; xác định tầm quan trọng của thành Châu Sa trong không gian giao thương với bên ngoài thông qua hệ thống đường sông và cửa biển... 

Ngoài ra, qua thăm dò khảo cổ sẽ xác định được những giá trị khác của thành Châu Sa, từ đó xây dựng phương án để tôn tạo, phát huy giá trị di tích, gắn với phát triển du lịch. 

Di tích Thành cổ Châu Sa, ở xã Tịnh Châu (TP Quảng Ngãi). Ảnh: Đăng Sương

Gần đây nhất là năm 2006, các nhà khảo cổ đã tiến hành thăm dò tại thành cổ Châu Sa và đã phát hiện dấu tích lò nung gốm, sản xuất vật liệu kiến trúc của các đền tháp, đồ gốm... Đồng thời, phát hiện chân bờ thành Châu Sa, những vết tích kiến trúc, các cửa thành và đồ gốm liên quan trong thành. 

Năm 1924, nhà khảo cổ học người Pháp Henri Parmentier, công bố thành Châu Sa chỉ có thành nội và một cạnh càng cua. Đến năm 1988, Viện Khảo cổ học tiến hành khảo sát và phát hiện thêm một cạnh càng cua nữa của thành nội thành Châu Sa, như vậy những phát hiện cho thấy đã hoàn chỉnh thành nội.

Trong quá trình xây dựng hồ sơ đề nghị công nhận di tích quốc gia đối với thành Châu Sa vào năm 1994, Tiến sĩ Đoàn Ngọc Khôi đã khảo sát tổng thể và phát hiện thành ngoại của thành Châu Sa. Như vậy, thành Châu Sa có hai vòng thành, gồm thành nội (vị trí trung tâm), thành ngoại (vòng thành bao quanh bên ngoài để bảo vệ vòng thành trung tâm). 

Lúc đó, Tiến sĩ Đoàn Ngọc Khôi đã phát hiện thêm một hệ thống đường sông nối ra cửa biển. Điều này cho thấy vai trò của thành Châu Sa trong việc kết nối với tuyến hải thương trên biển, đóng vai trò rất lớn trong phát triển kinh tế của khu vực.

Bờ tường thành cổ Châu Sa, ở xã Tịnh Châu (TP.Quảng Ngãi) vẫn còn nguyên vẹn. Ảnh: ĐĂNG SƯƠNG.

Thành Châu Sa là tòa thành được đắp bằng đất sét pha sỏi đá ong nên màu đất ửng đỏ. Thành nội gần như hình vuông, có một cạnh 580m, một cạnh 560m, có 4 cạnh thành và có 4 cửa (cửa nam, cửa bắc, cửa tây và cửa đông). 

Chiều cao của bờ thành khoảng 4,5 - 5m. Ngoài bờ thành có đường taluy dài khoảng 20m, hết bờ taluy là đến hào thành bao quanh thành nội, hào thành khoảng 40m. Hào thành là hào nước rất sâu, nối ra dòng sông Trà Khúc phía nam và ra sông Hàm Giang phía bắc để xuống cửa Sa Kỳ. 

Quy mô của thành nội tương đối lớn và hiện còn nguyên 4 bờ thành và các cửa thành.

Chính vì vậy, theo các nhà nghiên cứu, xưa kia khu vực thành Châu Sa rất năng động trong giao thương. Thành Châu Sa nằm phía gần biển, do vậy tập trung hàng hóa từ biển vào, hàng hóa từ vùng đồng bằng và vùng núi cao chuyển xuống. 

Theo Tiến sĩ Đoàn Ngọc Khôi, ở đây cần nhận thức rõ thành Châu Sa và Cổ Lũy liên hoàn nhau, ở phía nam và phía bắc sông Trà Khúc, trở thành di tích kiến trúc rất quy mô của Chămpa, kéo dài từ thế kỷ thứ III sau Công Nguyên mãi đến thế kỷ thứ XV.

Tiểu phẩm Phật giáo bằng đất nung được phát hiện tại núi Chồi, xã Tịnh Châu. Ảnh: NK

Các tiểu phẩm Phật giáo tìm thấy rải rác ở miền Trung Việt Nam và tìm thấy ở vùng đông bắc Thái Lan... nhưng điều đặc biệt là chỉ có hai nơi sản xuất ra tiểu phẩm Phật giáo, đó là ở vùng đông bắc Thái Lan và ở Châu Sa. 

Như vậy, rõ ràng Châu Sa gắn liền với một trung tâm Phật giáo sớm. Niên đại của các tiểu phẩm Phật giáo ở Thái Lan được xác định ở thế kỷ thứ V sau Công Nguyên. Do vậy, có thể nhận định lò sản xuất tiểu phẩm Phật giáo tại Châu Sa có niên đại khoảng thế kỷ thứ V - VI sau Công Nguyên. 

Điều này cho thấy thành Châu Sa rất quan trọng trong vấn đề tiếp thu văn hóa Phật giáo... Rõ ràng, thành Châu Sa còn có nhiều vấn đề để các nhà nghiên cứu tìm hiểu, làm rõ.

×