Phim Việt Nam sau năm 1975 – Không khí hân hoan đất nước tạo nên xúc cảm sáng tạo dồi dào

Sau năm 1975, không khí hân hoan của đất nước hòa bình, thống nhất đã tạo nên môi trường kích thích và đòi hỏi cao sự sáng tạo của người nghệ sĩ, nhất là tính dân tộc trong cảm hứng đất nước thống nhất.

Điều này đã tạo nên nên tiền đề cho nhiều tác phẩm nổi tiếng, có thể kể tới như các phim: Cánh đồng hoang (1979), Mẹ vắng nhà (1980) hay Mối tình đầu (1980), Về nơi gió cát (1983)…

Điểm rõ nhất khiến các bộ phim Việt Nam kể trên ghi dấu ấn, đó là tạo ra tấm gương phản chiếu tư tưởng, tâm hồn và đời sống sinh hoạt của một dân tộc. Từ chủ nghĩa anh hùng cách mạng với tinh thần yêu nước nồng nàn, sẵn sàng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc; đến chủ nghĩa anh hùng bình dị gắn liền với cuộc sống thường nhật, lòng kính trọng tổ tiên cũng như mối quan hệ khắng khít giữa gia đình và cộng đồng với tính nhân văn sâu sắc.

Như trong bộ phim Cánh đồng hoang, PGS.TS. Trần Luân Kim - nhà nghiên cứu lý luận điện ảnh từng nói rằng, thành công nổi bật của phim Cánh đồng hoang (đạo diễn, NSND Hồng Sến), đó là dựng nên một bản sắc riêng biệt, có một không hai. Quan hệ gia đình, thói quen sinh hoạt, cung cách hành động của các nhân vật vẽ nên bức tranh sống động về con người Nam Bộ về khung cảnh đồng nước Nam Bộ, không sao lẫn lộn được. Bản sắc ấy của đời sống đã trở thành chủ đạo, chi phối mạnh mẽ bản sắc độc đáo của cuộc chiến.

NSND Lâm Tới đã tạo dựng hình tượng người chiến sĩ giao liên Nam bộ có cá tính, tâm hồn, đặc điểm riêng, mang dấu ấn địa phương. Còn Thúy An trong vai Sáu Xoa, thể hiện nổi bật hình ảnh người phụ nữ nông dân hồn hậu, dũng cảm; trong khi hãi sợ cả con rắn nước, lại vẫn sẵn sàng đương đầu với lửa đạn của giặc.

Bên cạnh đó, đời sống nội tâm của con người Việt được thể hiện một cách sâu sắc và đầy tinh tế. Nét sống kín đáo, tế nhị, cùng vẻ đẹp mộc mạc và thuần khiết của tâm hồn Việt như thấm vào từng khung hình, truyền cảm hứng cho các nhà làm phim khắc họa những chuyển biến cảm xúc đầy tinh tế của nhân vật. Sự gắn bó hài hòa giữa con người và thiên nhiên không chỉ tạo nên bối cảnh sống động, mà còn góp phần mang lại chất thơ, chất trữ tình – đôi khi đậm nét, đôi khi chỉ thoáng qua trong nhiều tác phẩm điện ảnh.

Ở phim Về nơi gió cát của đạo diễn, NSND Huy Thành; phim là một khám phá mới với mảnh đất miền Trung khô cằn, đề cao phẩm chất cao quý của người thương binh. Ông không muốn xây dựng hình tượng người thương binh Lũy một cách chung chung, mà phải là người lính có những nỗi đau mất mát đời thường. Lũy không có dáng vẻ lý tưởng mà phải có sự đắng cay, giễu cợt, bực tức không tránh khỏi khi đối diện với cuộc sống hôn nhân cùng Duyên. Về hình ảnh, ông đã khai thác thật đẹp cỏ lông chông nhẹ bay, lăn trên cát - một loại cỏ đặc trưng của miền trung, nhằm chuyển tải hình ảnh ẩn dụ bất chấp sự khắc nghiệt, thì con người, cuộc sống ở đây vẫn kiên định tồn tại và không ngừng hy vọng.

Tính dân tộc kết hợp tính thời đại trong phim Việt Nam về chiến tranh

Từ năm 1990 đến nay, điểm nổi bật trong dòng phim Viêt Nam về chiến tranh chính là sự thay đổi trong góc nhìn của các nhà làm phim – họ đã có khoảng lùi thời gian để suy ngẫm, từ đó khai thác những mảng khuất của chiến tranh. Thay vì mô tả trực diện như trong các tác phẩm kinh điển trước đây, phim hiện đại tập trung nhiều hơn vào bi kịch, cảm xúc và chiều sâu tâm lý con người phía sau những chiến công oanh liệt.

Tuy vậy, theo như PGS.TS Lê Thị Bích Hồng từng đề cập trong một bài viết, đây cũng là thời điểm mà tính dân tộc trong tác phẩm điện ảnh Việt Nam thể hiện ở rất nhiều khía cạnh, không chỉ đơn thuần là việc ca ngợi phẩm chất cần cù trong lao động hay sự quả cảm trên chiến trường, mà còn phản ánh cả những góc khuất, mặt trái của con người và xã hội.

Khi xem những bộ phim Hà Nội 12 ngày đêm (2002), Mùi cỏ cháy (2011) hay Áo lụa Hà Đông (2006), khán giả thấy được dù các bộ phim vẫn lấy bối cảnh chiến tranh làm nền, nhưng nhiều phim tác phẩm như vậy đã tập trung khai thác sâu sắc hơn những bi kịch cá nhân và số phận con người trong cũng như sau cuộc chiến. Tính sử thi dần lùi lại, nhường chỗ cho những lát cắt đời thường và cảm xúc nhân bản, qua đó hé lộ nỗi đau, sự hy sinh thầm lặng phía sau những chiến thắng. Không ít tác phẩm đã chạm tới trái tim người xem bằng những câu chuyện hậu phương đầy ám ảnh và day dứt.

Nhà phê bình Đoàn Tuấn từng nói về bộ phim Mùi cỏ cháy của đạo diễn, NSƯT Hữu Mười: “Phim đã khắc họa thành công chân dung một thế hệ, hình ảnh một dân tộc ''sinh ra không là lính'' nhưng bắt buộc phải cầm súng. Nó thể hiện thành công phẩm chất của người Việt Nam khi ra chiến trận vẫn hồn nhiên, đùa vui - điều này không thể có trong lính đối phương. Nó miêu tả rất hay không khí lạc quan lẫn lo sợ bình thường của con người trước hiểm nguy mà đến nay chúng ta mới dám nói”.

Cũng từ những tác phẩm để lại dấu ấn sâu sắc như Mùi cỏ cháy, đã khiến tư duy sáng tạo của người làm phim có bước chuyển mình, thích nghi với dòng chảy thời đại, trở thành chiếc cầu nối giữa giá trị truyền thống và tinh thần hiện đại. Cùng khai thác một chủ đề quen thuộc, nhưng nhờ có khoảng cách thời gian với chiến tranh, các tác phẩm ngày nay mang đến góc nhìn điềm tĩnh và sâu sắc hơn, được hình thành từ sự trải nghiệm và vốn sống tích lũy.

Chúng ta lần lượt có thêm những tác phẩm tiêu biểu khác như: Những người viết huyền thoại (2013), Truyền thuyết về Quán Tiên (2019), rồi Đào, phở và Piano (2023) hay mới đây là Địa đạo: mặt trời trong bóng tối (2025).

Nhận xét về điều này; NSND, nhà quay phim Lý Thái Dũng từng nói rằng: “Điện ảnh cách mạng sẽ mãi là nguồn cảm hứng lớn lao cho các nhà làm phim hiện nay, bởi những tác phẩm ngày đó mặc dù còn thô sơ về điều kiện làm phim, nhưng cái tài và cái tâm chính là giá trị quý báu nhất mà các bậc cha chú để lại cho chúng ta. Để rồi nay điện ảnh trong thời kỳ mới, các đạo diễn lại có động lực để làm ra những tác phẩm tốt phục vụ cho đối tượng khán giả cũng như bối cảnh của thời đại này”.

Nhìn lại bức tranh “Nửa thế kỷ phim Việt Nam về chiến tranh”

Sắp tới, Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần thứ Ba (diễn ra từ ngày 29/6 – 5/7), được tổ chức đúng vào năm kỷ niệm 50 năm giải phóng Miền Nam, thống nhất đất nước nên BTC dành chương trình trọng điểm của Liên hoan phim xoay quanh chủ đề “Nửa thế kỷ phim Việt Nam về chiến tranh”. DANAFF III sẽ trình chiếu tại rạp hơn hai mươi bộ phim chọn lọc về chiến tranh, được sản xuất sau năm 1975, cùng đó là những cuộc gặp gỡ, trò chuyện giữa khán giả với các nghệ sĩ, những người làm phim.

Chi tiết chương trình và lịch chiếu, sẽ được BTC công bố rộng rãi trên các phương tiện thông tin, cũng như các kênh truyền thông của Liên hoan phim, trong đó có Fanpage Facebook và kênh TikTok của Liên hoan phim Châu Á Đà Nẵng vào đầu tháng 6.

×