Bia di tích lịch sử Thành cổ Châu Sa-tòa thành cổ bằng đất do người Champa xây dựng cuối thế kỷ XI đầu thế kỷ X ở xã Tịnh Châu, TP Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi. (Ảnh: Đinh Hương/TTXVN).

Trải qua bao biến thiên của lịch sử, dấu tích thành cổ Châu Sa do người Chăm tạo dựng cách đây hàng nghìn năm vẫn hiện hữu ở xã Tịnh Châu, thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi. 

Công tác thăm dò khảo cổ đã góp phần giải mã nhiều điều quan trọng.Dấu tích thành cổThành cổ Châu Sa, xã Tịnh Châu cách trung tâm thành phố Quảng Ngãi khoảng 7km về phía Đông Bắc. 

Theo sử sách, thành cổ Châu Sa hay là Amaravati được người Chăm xây dựng bằng đất vào thế kỷ thứ 9. Đây là loại thành Chăm bằng đất duy nhất ngày nay vẫn còn dấu tích.

Thành được phát hiện từ năm 1924 khi nhà khảo cổ học người Pháp Henri Parmentier tình cờ tìm thấy một bia đá, sau này gọi tên là “Bia đá Châu Sa." Minh văn khắc trên 4 mặt bia đá thông tin về hai vị vua đầu tiên của vương triều Indrapura (875-982) là Indravarman II và Yaya Simhavarman cũng như niên đại dựng bia năm là 903. 

Như vậy, thành cổ Châu Sa tồn tại từ vương triều Indrapura vào cuối thế kỷ thứ thứ 9 đến thế kỷ thứ 10.

Một mảnh gạch thuộc văn hóa Champa phát lộ khi thăm dò khảo cổ thu được tại di tích Thành cổ Châu Sa, xã Tịnh Châu, TP Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi. (Ảnh: Đinh Hương/TTXVN).

Thành Châu Sa có 2 lớp gồm thành nội và thành ngoại. Thành nội hình chữ nhật (580 x 560m), đắp bằng đất, cạnh dài nằm theo hướng Bắc-Nam. 

Chiều cao tường thành hiện đo được là 4-6m, chân thành rộng 20-25m, mặt thành rộng 5-8m. Bốn góc thành hiện có bốn ụ đất, có thể là dấu tích của bốn tháp canh.Quanh thành có hào nước rộng 20-25m nối ra dòng sông Trà Khúc phía Nam và ra sông Hàm Giang phía Bắc để xuống cửa biển Sa Kỳ. Cách thành 500m là khu tháp cổ Gò Phố.

Thành ngoại kết hợp giữa các đoạn đào đắp với địa hình tự nhiên, khéo léo tận dụng đồi núi thấp và các sông con, rạch nước, ao đầm vốn chằng chịt trong vùng. 

Thành ngoại chỉ đắp ba cạnh ở phía Tây, Đông và Bắc, trong đó thành phía Tây và Đông đắp kiên cố, thành phía Bắc chủ yếu dựa vào núi non. 

Phía Nam nhìn ra sông Trà Khúc, không có bờ thành.Ông Trần Ngọc Lâm, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Tịnh Châu, TP Quảng Ngãi (tỉnh Quảng Ngãi) cho rằng các dấu tích thành ngoại hiện không rõ ràng, chỉ còn một số đoạn bờ đất. 

Ngoài nguyên nhân thời gian, thời tiết còn do con người tận dụng đất để trồng trọt, chăn nuôi dẫn đến các bờ thành bị bào mòn.

Theo ông Trần Ngọc Lâm, cơ quan chức năng đã vẽ lại bản đồ quy hoạch, sắp tới sẽ xác định rõ ranh giới để quản lý di tích.

Từ đó, công tác tuyên truyền, vận động người dân cùng bảo vệ di tích sẽ thuận lợi hơn.

Theo các nhà khảo cổ học, thành Châu Sa là tòa thành đất có quy mô lớn và còn nguyên vẹn nhất so với thành Chămpa khác ở miền Trung Việt Nam. 

Di tích thành Châu Sa được Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia năm 1994.

Phát hiện nhiều điều thú vị từ khảo cổ ở thành cổ Châu Sa

Năm 1998, tiến sỹ Đoàn Ngọc Khôi, Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi đã tiến hành đào thăm dò tại tháp Gò Phố ở nội thành Châu Sa.

Năm 2000, Viện Khảo cổ học khai quật lò gốm của người Việt, ở xã Tịnh Thiện.Gần đây nhất, năm 2006, các nhà khảo cổ đã thăm dò tại thành cổ Châu Sa và phát hiện dấu tích lò nung gốm, sản xuất vật liệu kiến trúc của các đền tháp, đồ gốm... 

Đồng thời, các nhà khảo cổ phát hiện chân bờ thành Châu Sa những vết tích kiến trúc, các cửa thành và đồ gốm liên quan trong thành. Như vậy, qua các lần thăm dò, khai quật khảo cổ, thành cổ Châu Sa còn nhiều điều bí ẩn nằm sâu trong lòng đất.

Do đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 2081/QĐ-BVHTTDL cho phép Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ngãi tiến hành thăm dò khảo cổ tại khu vực nội thành di tích thành Châu Sa. 

Thời gian thăm dò từ ngày 12/9 đến 12/10/2022, do tiến sỹ Đoàn Ngọc Khôi, Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp tỉnh, chủ trì thực hiện.

×