Cánh đồng trồng rau liệt-rau cải xoong, rau đặc sản Quảng Trị ở xã Gio An, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị. Ảnh: Fanpage Đặc sản rau liệt Gio An.

"Vương quốc giếng cổ" Champa cung cấp nước sách trồng rau đặc sản Quảng Trị

Vùng đất xã Gio An, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị từng là một phần lãnh thổ của vương quốc Champa cổ xưa.

Mặc dù không có những đền tháp sừng sững như ở miền Trung, nhưng dấu vết văn hóa Champa vẫn âm thầm tồn tại và in đậm trong lòng đất cũng như đời sống của người dân Gio An ngày nay.

Hệ thống giếng cổ Chăm có lẽ là dấu ấn văn hóa Champa rõ rệt và đặc sắc nhất ở Gio An.

Các nhà nghiên cứu đã xác định hệ thống giếng cổ tại đây có niên đại từ thế kỷ IX - XI, thuộc thời kỳ vương quốc Champa.

Những chiếc giếng được xây dựng bằng kỹ thuật xếp đá độc đáo, tận dụng các mạch nước ngầm tự nhiên. Người Chăm có một kỹ nghệ tìm nguồn nước ngầm mà đến nay vẫn còn ẩn chứa những điều bí ẩn, nhiều giai thoại.

Nước sạch dẫn từ hệ thống giếng cổ Champa ngàn năm là một trong những yếu tố quan trọng hình thành nên làng trồng rau liệt-rau đặc sản Quảng Trị ở xã Gio An, huyện Gio Linh. Ảnh: Fanpage Đặc sản rau liệt Gio An.

Đến nay, nhiều giếng cổ vẫn còn nguyên vẹn và cung cấp nguồn nước trong lành cho sinh hoạt và sản xuất của người dân. Giáo sư sử học Trần Quốc Vượng từng đánh giá hệ thống giếng cổ Gio An là một "công trình kiến trúc có một không hai".

Phương pháp khai thác, kỹ nghệ dẫn nước của văn hóa Champa từ các giếng cổ, sử dụng các máng đá, kè đá để đưa nước đến các cánh đồng và ruộng rau, có thể mang dấu ấn của kỹ thuật thủy lợi tiên tiến mà người Chăm đã phát triển.

Ảnh hưởng trực tiếp và rõ ràng nhất của văn hóa Champa đến nghề trồng rau liệt ở Gio An chính là hệ thống giếng cổ.

Chính nguồn nước trong lành, mát lạnh và ổn định quanh năm từ các giếng cổ Champa đã tạo điều kiện lý tưởng cho cây rau liệt phát triển.

Nước sạch từ hệ thống giếng cổ có từ thời kỳ vương quốc Champa cổ, niên đại khoảng thế kỷ thứ IX-XI tạo nên những cánh đồng trồng rau liệt-rau đặc sản Quảng Trị ở xã Gio An, huyện Gio Linh. Ảnh: Fanpage Đặc sản rau liệt Gio An.

Rau liệt là loại cây ưa nước sạch và mát, và nguồn nước từ các giếng cổ Gio An đáp ứng hoàn hảo yêu cầu này. Người dân địa phương tin rằng chất lượng đặc biệt của rau liệt Gio An có được là nhờ nguồn nước quý giá này.

Kỹ thuật xây dựng giếng và hệ thống dẫn nước bằng đá của người Chăm cổ đã được người Việt tiếp thu và sử dụng hiệu quả trong việc tưới tiêu cho các cánh đồng trồng rau liệt.

Việc tận dụng địa hình và các mạch nước ngầm một cách khoa học cho thấy sự hiểu biết sâu sắc về thủy lợi của người xưa, và điều này đã tạo nền tảng cho nghề trồng rau đặc sản Quảng Trị-rau liệt Gio An.

Có ý kiến cho rằng, có thể chính những đặc điểm thổ nhưỡng và nguồn nước đặc biệt do người Chăm khai thác đã tạo ra một môi trường sinh thái độc đáo, phù hợp với sự phát triển của giống rau liệt đặc trưng ở Gio An.

Rau liệt Gio An là rau đặc sản Quảng Trị trồng theo cách tự nhiên, nương nước giếng cổ Champa mà sinh trưởng, tươi tốt. Ảnh: Fanpage Đặc sản rau liệt Gio An.

Dù dấu vết văn hóa Champa không còn hiện hữu một cách bề nổi, nhưng hệ thống giếng cổ - một di sản quý giá của người Chăm - đã trở thành yếu tố then chốt, mang lại nguồn nước tưới độc đáo, góp phần hình thành và phát triển nghề trồng rau liệt trứ danh ở xã Gio An ngày nay.

Mối liên hệ này là một minh chứng cho sự kết nối sâu sắc giữa lịch sử văn hóa và đời sống kinh tế của vùng đất này.

Tạo việc làm, giảm nghèo với nghề trồng rau đặc sản Quảng Trị

Nghề trồng rau liệt vẫn được duy trì và phát triển ở nhiều hộ gia đình trong xã Gio An, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị. Tuy nhiên, quy mô sản xuất của từng hộ thường không lớn, chủ yếu mang tính chất hộ gia đình và truyền thống.

Người dân vẫn ưu tiên phương pháp canh tác tự nhiên, dựa vào nguồn nước từ các giếng cổ và kinh nghiệm truyền đời. Việc sử dụng phân bón hữu cơ và hạn chế tối đa thuốc bảo vệ thực vật vẫn là đặc trưng của nghề trồng rau liệt nơi đây.

Nghề trồng rau liệt đang góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập, giảm nghèo ở xã Gio An, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị. Ảnh: Fanpage Đặc sản rau liệt Gio An.

Nhờ nguồn nước ổn định và phương pháp canh tác phù hợp, rau liệt Gio An vẫn giữ được chất lượng đặc trưng, cọng nhỏ, xanh đậm, vị ngọt thanh và hơi cay nhẹ. Năng suất có thể thay đổi tùy theo mùa vụ và điều kiện thời tiết.

Rau liệt Gio An chủ yếu được tiêu thụ tại các chợ địa phương, các nhà hàng, quán ăn trong vùng và các tỉnh lân cận. Một số ít được bán cho khách du lịch khi họ ghé thăm Gio An. Việc mở rộng thị trường tiêu thụ vẫn còn là một thách thức.

Giá rau liệt có thể biến động theo mùa và theo nhu cầu của thị trường. Tuy nhiên, do chất lượng đặc biệt, rau liệt Gio An thường có giá bán ổn định hơn so với các loại rau thông thường khác.

Vẫn còn một bộ phận người trẻ ở Gio An tiếp tục gắn bó với nghề trồng rau truyền thống của gia đình. Tuy nhiên, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế và xu hướng đô thị hóa cũng đặt ra thách thức về lực lượng lao động kế thừa cho nghề này trong tương lai.

Nghề trồng rau liệt là nguồn thu nhập ổn định cho nhiều hộ gia đình ở Gio An, giúp cải thiện đời sống kinh tế và giảm tỷ lệ hộ nghèo.

Các cánh đồng, mảnh ruộng trồng rau liệt-rau đặc sản Quảng Trị, cùng với hệ thống giếng cổ Champa là tiềm năng, thế mạnh để phát triển du lịch trải nghiệm, khám phá, du lịch cộng đồng, tăng thu nhập, giảm nghèo cho người dân. Ảnh: Fanpage Đặc sản rau liệt Gio An.

Hoạt động trồng trọt, thu hoạch và buôn bán rau liệt tạo ra việc làm cho một bộ phận lao động địa phương.

Rau liệt Gio An có thể trở thành một sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút du khách đến tham quan và trải nghiệm. Du khách có thể tham quan các ruộng rau xanh mướt, tìm hiểu về quy trình trồng trọt truyền thống và thưởng thức món rau đặc sản này.

Việc quảng bá rau liệt Gio An có thể gắn liền với việc giới thiệu về hệ thống giếng cổ Champa, tạo thành một điểm đến du lịch văn hóa - sinh thái hấp dẫn. Câu chuyện về nguồn nước từ giếng cổ nuôi dưỡng những luống rau xanh tốt sẽ tăng thêm sự hấp dẫn cho du khách.

Nghề trồng rau liệt có thể là một phần trong các hoạt động du lịch cộng đồng, nơi du khách được tham gia vào các công đoạn trồng và thu hoạch rau cùng người dân địa phương.

Giá trị kinh tế và văn hóa của nghề trồng rau liệt đã tạo ra động lực mạnh mẽ cho cộng đồng trong việc bảo tồn và duy trì hệ thống giếng cổ ở Gio An. Người dân nhận thức rõ ràng tầm quan trọng của nguồn nước từ giếng cổ đối với nghề nghiệp, thu nhập của nông dân.

Việc trồng rau liệt xung quanh các giếng cổ góp phần duy trì cảnh quan xanh mát, tạo không gian văn hóa đặc trưng và bảo vệ môi trường khu vực giếng.

Sự gắn bó giữa nghề trồng rau và giếng cổ đã nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo vệ di sản văn hóa này. Nông dân chủ động tham gia vào các hoạt động vệ sinh, tu sửa và bảo tồn giếng.

Tuy nhiên, sau sáp nhập, hợp nhất tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, hợp nhất tỉnh mới mang tên Quảng trị thì để phát huy hết tiềm năng và giải quyết các thách thức, cần có những giải pháp đồng bộ.

Cần hỗ trợ phát triển thương hiệu và mở rộng thị trường tiêu thụ cho rau liệt Gio An; đầu tư vào cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch, kết nối các điểm tham quan liên quan đến rau liệt và giếng cổ; xây dựng các sản phẩm du lịch trải nghiệm gắn liền với nghề trồng rau và di sản văn hóa

Bên cạnh đó, cần có giải pháo nâng cao nhận thức và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong công tác bảo tồn giếng cổ; hỗ trợ kỹ thuật và chuyển giao công nghệ để nâng cao năng suất và chất lượng rau liệt theo hướng bền vững.

×