Bước chân vào làng nghề đá Ninh Vân (thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình), PV Dân Việt như lạc vào một thế giới khác, nơi âm thanh đục đẽo vang vọng không ngớt, đập vào mắt chúng tôi là vô vàn những pho tượng lớn nhỏ, sống động được cất giữ khắp nơi ở làng nghề.

Đây không chỉ là một làng nghề truyền thống, mà còn là nơi lưu giữ và phát huy một di sản văn hóa, một nét tinh hoa của bàn tay và khối óc người Việt.

Hành trình từ đá thô đến kiệt tác

Nghề chạm khắc đá ở Ninh Vân có lịch sử rất lâu đời, gắn liền với quá trình xây dựng kinh thành Hoa Lư xưa và các công trình kiến trúc tâm linh, cung đình trên mảnh đất cố đô nghìn năm văn hiến.

Từ thuở xưa, những người thợ tài hoa nơi đây đã biết thổi hồn vào đá, tạo nên những tác phẩm phục vụ đời sống tín ngưỡng, tâm linh của người dân. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, nghề đá Ninh Vân vẫn được các thế hệ kế thừa, phát huy theo tục"cha truyền con nối".

Cổng làng nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân (thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình) có chiều cao hơn 14 mét, kiến trúc cổng tam quan. Ảnh: Vũ Thượng.

Bà Lương Thị Thịnh (sinh năm 1964, xã Ninh Vân, thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình) chia sẻ: “Gia đình tôi là hộ đầu tiên chuyển đến khu làng nghề, lúc đó đang còn "hoang vắng' chưa có đường, điện...Các sản phẩm của cơ sở sản xuất có mặt ở hầu khắp các tỉnh, thành phố trên cả nước”.

Được biết, cơ sở sản xuất đá mỹ nghệ hộ bà Thịnh hàng năm tạo công ăn việc làm cho nhiều lao động trên địa bàn, cũng như góp phần an sinh xã hội ổn định.

Đặc biệt, làm nghề đá mỹ nghệ đã gắn với nhiều thế hệ trong gia đình hộ bà Thịnh.

Theo bà Lương Thị Thịnh, bí quyết chọn đá, kỹ thuật đục, chạm, mài tinh xảo được truyền dạy từ đời này sang đời khác, không chỉ trong phạm vi gia đình, dòng họ mà còn mở rộng ra cả cộng đồng, tạo nên một "làng nghề" thực thụ.

Để tạo ra một sản phẩm đá mỹ nghệ, người thợ phải trải qua rất nhiều công đoạn đầy công phu và đòi hỏi sự kiên nhẫn, khéo léo tuyệt vời.

Bắt đầu từ việc chọn đá, đá ở Ninh Bình có chất lượng tốt, vân đẹp, độ bền cao, rất phù hợp cho việc điêu khắc.

Những khối đá thô kệch từ núi về sẽ được người thợ "đọc" kết cấu, hình dáng để hình dung ra tác phẩm tương lai. Tiếp theo là phác thảo hình dáng ban đầu lên bề mặt đá.

Rồi đến công đoạn đục, chạm-đây là lúc âm thanh quen thuộc của làng nghề vang vọng khắp nơi, tiếng búa gõ, tiếng máy cắt xẻ... Bàn tay người thợ thoăn thoắt điều khiển mũi đục, loại bỏ những phần đá thừa, dần dần hiện rõ hình hài của tác phẩm.

Sự khác biệt của đá mỹ nghệ nằm ở công đoạn chạm khắc chi tiết và làm nguội. Những họa tiết rồng phượng uốn lượn, cảnh vật thiên nhiên mềm mại, nét mặt từ bi của Phật hay sự uy nghiêm của các linh vật đều đòi hỏi sự tỉ mỉ đến từng milimet.

Cuối cùng là công đoạn mài, đánh bóng để sản phẩm có bề mặt nhẵn mịn, tôn lên vẻ đẹp tự nhiên và những đường vân độc đáo của đá.

Mỗi sản phẩm làm ra không chỉ là một vật trang trí hay công trình kiến trúc, mà còn là kết tinh của mồ hôi, trí tuệ và tâm hồn người nghệ nhân.

Sản phẩm đá Ninh Vân đa dạng và tinh xảo

Sản phẩm của làng đá Ninh Vân vô cùng phong phú và đa dạng về chủng loại, mẫu mã.

Nổi bật nhất là các loại tượng đá với đủ kích cỡ, từ những pho tượng Phật lớn đặt trong chùa chiền, tượng các vị Thánh, Tiên, nhân vật lịch sử đến các loại linh vật quen thuộc như: Rồng, phượng, nghê, sư tử...

Mỗi pho tượng đều thể hiện thần thái riêng, truyền tải được ý nghĩa tâm linh và văn hóa sâu sắc.

Bên cạnh tượng, phù điêu đá cũng là một thế mạnh của Ninh Vân. Những bức phù điêu được chạm khắc trên các bức tường, cột đá, hay làm thành những bức tranh đá độc đáo, mô tả cảnh "Tứ quý" (Mai, Lan, Cúc, Trúc), "Tứ linh" (Long, Lân, Quy, Phụng),... Độ tinh xảo và sống động của các bức phù điêu khiến người xem không khỏi trầm trồ thán phục.

Không chỉ dừng lại ở tượng và phù điêu, làng nghề Ninh Vân còn sản xuất rất nhiều sản phẩm kiến trúc đá phục vụ cho việc xây dựng đền, chùa, miếu mạo,... Những công trình sử dụng đá Ninh Vân không chỉ bền vững với thời gian mà còn mang vẻ đẹp cổ kính, uy nghiêm và sang trọng.

Ngoài ra, các sản phẩm trang trí sân vườn, nhà cửa như: Đèn đá, bàn ghế đá, hòn non bộ, các con vật cảnh bằng đá...cũng rất được ưa chuộng.

Sức sống của làng nghề hôm nay

Ngày nay, làng nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân vẫn giữ vững được sức sống của mình và có những bước phát triển mới. Toàn xã Ninh Vân (thành phố Hoa Lư) hiện có gần 100 doanh nghiệp, hơn 500 hộ dân và tổ hợp tác sản xuất chế tác đá mỹ nghệ, tạo công ăn việc làm ổn định cho hàng ngàn lao động địa phương và các vùng lân cận.

Nghề đá không chỉ mang lại thu nhập chính cho người dân mà còn góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Hoa Lư và tỉnh Ninh Bình.

Trong bối cảnh hội nhập và phát triển, người thợ Ninh Vân cũng đã biết cách áp dụng khoa học công nghệ vào một số khâu sản xuất ban đầu như sử dụng máy cắt, máy xẻ đá công suất lớn để tăng năng suất, giảm sức lao động.

Tuy nhiên, những công đoạn đòi hỏi sự tinh xảo, "thổi hồn" vào đá thì vẫn hoàn toàn phụ thuộc vào đôi bàn tay khéo léo và óc sáng tạo của người nghệ nhân, đảm bảo giữ gìn được nét tinh hoa của nghề truyền thống.

Đặc biệt, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của du lịch Ninh Bình (Quần thể danh thắng Tràng An, Chùa Bái Đính...), làng nghề đá Ninh Vân ngày càng thu hút du khách đến tham quan, tìm hiểu về quy trình làm nghề và mua sắm sản phẩm.

Du lịch làng nghề không chỉ mang lại nguồn thu mà còn là kênh quảng bá hiệu quả, giúp sản phẩm đá Ninh Vân vươn xa hơn.

Được biết, toàn tỉnh Ninh Bình hiện có 77 làng nghề với nhiều sản phẩm đã tạo dựng được thương hiệu và uy tín trên thị trường như các làng nghề chế tác đá mỹ nghệ, thêu ren, chế biến cói, gốm sứ.
Để giữ gìn và phát huy bản sắc làng nghề truyền thống, tỉnh Ninh Bình đã ban hành nhiều kế hoạch, áp dụng các chính sách hỗ trợ cho các doanh nghiệp, hộ sản xuất, gắn với hoạt động du lịch và lễ hội truyền thống ở địa phương.

×