Phố nào ở Hà Nội thời nhà Lý có vai trò như “Đại lộ danh vọng”?

Chúng ta thường biết đến phố phường Hà Nội cổ qua các con phố mang tên phường hội làm nghề, kiểu như Phố Hàng Than, phố Hàng Nón, Hàng Vải … “Buôn có bạn, bán có phường”, những con phố đó khi xưa là nơi tập trung buôn bán, sản xuất mặt hàng mà nó được dùng để đặt tên cho con phố. Ngoài ra có 1 số cách đặt tên phố khác, kiểu như đặt tên cho phố bằng tên loại cây được trồng nhiều trên phố đó. Điển hình là phố Liễu Giai và phố Hòe Nhai.

Trong khi phố Phố Liễu Giai, nối tiếp đường Nguyễn Chí Thanh đoạn từ Kim Mã đến phố Đội Cấn, thuộc quận Ba Đình, nằm trên đất làng Liễu Giai - một trong “thập tam trại” ở phía Tây kinh thành Thăng Long, có nghĩa là “đường cây liễu” (chữ “Giai” là đường). Sở dĩ làng này có tên Liễu Giai là vì thời Lý - Trần khu vực này có nhiều cung điện, dinh thự của các ông hoàng, bà chúa, mà con đường dẫn đến các dinh thự đó được trồng những dãy cây liễu mà thành tên "đường liễu", thì phố Hòe Nhai cũng vậy, được đặt tên theo tên loài cây được trông rất nhiều trên phố này khi xưa.

Hòe là một loại cây gỗ, thân thẳng, có thể cao trên 15m, hoa màu trắng thanh khiết. Ngoài làm bóng mát, hòe còn mang lại nhiều lợi ích: nụ, hoa làm trà uống, làm thuốc chữa nhiều bệnh, là loài cây quý phái bậc nhất theo cách đánh giá của người xưa. Người xưa quan niệm rằng trồng hòe trước cửa thì mang lại giàu sang phú quý. Theo thư tịch cũ để lại, thì thời nhà Lý, vua có ra lệ, là những quan lại trong triều mỗi người phải trồng một cây hòe trên con đường từ Hoàng thành ra bến Đông Bộ Đầu. Chúng ta có thể hình dung biết bao nhiêu bao quan lại trong Triều, mỗi người trồng một cây, chắc hẳn con đường ấy phải rất đẹp, râm mát, rộng rãi lắm …

Vậy tại sao đường Hòe Nhai xưa lại được Triều đình chọn làm con đường mang tính biểu tượng như vậy? Không có thư tịch nào nhắc đến ý nghĩa của con đường này, tới lý do nó được chọn cho các quan lại để lại dấu ấn của mình với đời. Chỉ có thể suy đoán rằng nó là con đường dẫn đến bến Đông Bộ Đầu, là cảng thủy của kinh thành Thăng Long năm xưa khi sông Hồng chưa đổi dòng.

Cảng thủy này quan trọng thế nào với kinh thành Thăng Long xưa thì cũng không được nhắc tới, nhưng có 1 sự kiện trong lịch sử có thể giúp chúng ta hình dung ra vai trò của cảng này. Đó là vào năm 1258, Tướng Mông Cổ là Ngột Lương Hợp Thai dẫn quân đánh vào Đại Việt, đây là trận chiến đầu tiên của quân dân Đại Việt với đội quân hùng mạnh nhất thời bấy giờ. Quân Mông Cổ thế mạnh như trẻ tre, vua Trần Thái Tông cùng thái tử Trần Hoảng (vua Trần Thánh Tông sau này) thấy chưa thể thắng ngay được địch nên rút khỏi kinh thành Thăng Long và thực hiện kế “thành không nhà trống”. Hẳn phải vì một lý do xứng đáng nào đó, mà Quân Mông Cổ không chọn kinh thành Thăng Long, nơi có tường thành bảo vệ để đóng quân, mà lại chọn bến Đông Bộ Đầu, gần đường sông và không xa kinh thành làm nơi trú quân. Bằng chứng xác minh chính xác địa điểm Đông Bộ Đầu, là có một văn bia do Tiến sĩ Hồ Tông Mục soạn năm 1703 trong chùa Hòe Nhai đã khẳng định, bến Đông Bộ Đầu (bến Đông) chính là ở nơi này.

Do vậy, con đường nối Bến Đông Bộ Đầu với Kinh thành Thăng Long này hẳn là quan trọng trong đời sống phong kiến khi xưa. Có thể nó là con đường ra vào kinh thành chính thức, thường xuyên của Triều định, hoặc chí ít, nó cũng là con đường thực hiện những nghi lễ quan trọng nào đó của Vua tôi nhà Lý, tới mức nó được chọn làm nơi các quan lại để lại dấu ân của mình với đời. Nhờ đó mà “con đường danh vọng” với những cây Hòe quý phái đã ra đời.

×