Dân Việt đã có cuộc trò chuyện với ông Hồ Xuân Hùng - Chủ tịch Tổng Hội Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, để tìm hiểu về hướng đi và những điều chỉnh cần thiết trong bộ tiêu chí nông thôn mới giai đoạn 2026-2030 sắp tới.

Thay đổi tư duy về xây dựng nông thôn mới

Thưa ông, với những chuyển biến lớn của đất nước trong giai đoạn hiện nay, tư duy về nông thôn mới cần phải thay đổi như thế nào?

- Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định, chúng ta đang bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc – một giai đoạn phát triển mạnh mẽ, đòi hỏi mọi lĩnh vực phải thích ứng và đổi mới. Nông thôn không thể đứng ngoài cuộc cách mạng này. 

Nếu không thay đổi tư duy, nông thôn sẽ bị tụt lại phía sau, trở thành khu vực lạc hậu, không bắt kịp với sự phát triển của đất nước.

Trước đây, chương trình nông thôn mới tập trung vào xây dựng cơ sở hạ tầng, nhưng ngày nay chúng ta phải nâng cao chất lượng cuộc sống theo hướng bền vững. 

Nông thôn không chỉ là nơi sản xuất nông nghiệp mà phải trở thành không gian sống đáng mơ ước, nơi hội tụ các yếu tố phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa và công nghệ. 

Chúng ta cần thay đổi mạnh mẽ cả về nhận thức và cách làm, không thể áp đặt tư duy cũ vào bối cảnh xã hội mới. Phải coi nông thôn là một phần quan trọng trong tổng thể phát triển của quốc gia, đóng góp vào sự phồn vinh chung.

Bên cạnh hạ tầng và kinh tế, văn hóa nông thôn cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển bền vững. Theo ông, chúng ta cần tiếp cận vấn đề này ra sao?

- Văn hóa nông thôn không chỉ là một di sản cần bảo tồn mà còn phải trở thành động lực cho sự phát triển. Không có quốc gia nào trên thế giới được sinh ra từ thành phố, mà luôn bắt đầu từ ven sông, ven suối, ven biển, ….từ cộng đồng dân cư nông thôn. Vì vậy, việc giữ gìn bản sắc văn hóa nông thôn là vô cùng quan trọng. Mặt khác, nếu không có sự đổi mới, văn hóa nông thôn có thể trở nên lạc hậu và mất đi sức sống.

Chúng ta cần một nền văn hóa vừa mang bản sắc truyền thống, vừa biết hòa nhập với thế giới. Không thể để những giá trị văn hóa bị mai một, nhưng cũng không thể khư khư giữ những tập quán cũ mà không có sự thích ứng. Văn hóa phải thể hiện trong tất cả các mặt đời sống, từ kinh tế, giáo dục đến quản trị xã hội, chứ không chỉ dừng lại ở các hoạt động lễ hội hay phong trào văn nghệ.

Hiện nay, nhiều địa phương đang đối diện với tình trạng dân số nông thôn giảm sút nghiêm trọng. Ông đánh giá như thế nào về vấn đề này?

- Đây là một thực trạng đáng báo động. Không chỉ thanh niên mà cả người già cũng rời quê theo con cháu lên thành phố. 

Có những làng quê nhà cửa rất đẹp, đường sá khang trang nhưng lại vắng bóng người. Thậm chí, tôi được biết có những địa phương khi có người già qua đời, không có đủ người khiêng quan tài, toàn người già phải tự khiêng nhau, đây là nỗi buồn lắm…!

Nếu không giải quyết sớm, nông thôn sẽ ngày càng teo tóp. Giải pháp đặt ra là phải tạo ra việc làm ngay tại quê hương.

Ngoài ra, việc phát triển công nghiệp nông thôn, làng nghề truyền thống cũng là một hướng đi quan trọng. Cần phát triển công nghiệp nông thôn, làng nghề, cũng như phát triển chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) để người dân có thể sống tốt ngay tại quê mà không phải rời bỏ nơi chôn nhau cắt rốn.

Phải có chính sách hỗ trợ người trẻ lập nghiệp tại nông thôn, khuyến khích mô hình khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực nông nghiệp và du lịch sinh thái.

Vậy làm thế nào để phát triển kinh tế nông thôn, giữ chân người dân ở lại quê hương?

- Muốn người dân không rời bỏ quê hương, phải đảm bảo họ có thu nhập ổn định ngay tại nơi sinh sống. Hiện nay, nhiều địa phương ở Đồng bằng sông Cửu Long đã bỏ trồng lúa, chuyển sang trồng sen, mang lại thu nhập cao gấp nhiều lần.

Chúng ta cần chuyển từ an ninh lương thực sang an ninh dinh dưỡng. Trước đây, chỉ lo đủ gạo ăn, nhưng bây giờ nhu cầu dinh dưỡng của người dân đã thay đổi. Các mô hình nông nghiệp mới cần hướng đến giá trị cao hơn, đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu.

Ngoài ra, việc phát triển công nghiệp nông thôn, làng nghề truyền thống cũng là một hướng đi quan trọng. 

Chính sách "ly nông bất ly hương" của Trung Quốc rất đáng để học hỏi. Chúng ta không thể để người dân rời bỏ nông thôn hoàn toàn. Muốn vậy, phải có công ăn việc làm ngay tại quê hương, phát triển công nghiệp, thương mại, du lịch nông thôn để giữ chân lao động.

Bộ tiêu chí nông thôn mới giai đoạn 2026-2030: Cần điều chỉnh gì?

Thưa ông, với sự vận động không ngừng, chúng ta cần phải điều chỉnh những gì cho bộ tiêu chí nông thôn mới giai đoạn 2026-2030 để đảm bảo phù hợp với thực tiễn?

- Bộ tiêu chí hiện tại đã giúp nâng cao chất lượng đời sống nông thôn, nhưng nhiều tiêu chí đã bộc lộ bất cập. Trước đây, chúng ta chú trọng đến cơ sở hạ tầng như điện, đường, trường, trạm. 

Tuy nhiên, ở giai đoạn này, chúng ta phải bổ sung thêm các tiêu chí mới. Tôi tạm lấy ví dụ đơn giản về điện, đường, trường, trạm:

Điện không chỉ để chiếu sáng mà phải phục vụ sản xuất công nghệ cao, tự động hóa trong nông nghiệp. Đường không chỉ là đường giao thông mà còn phải là đường truyền dữ liệu, đảm bảo nông dân có thể tiếp cận công nghệ số. 

 Trạm không chỉ là trạm y tế mà còn phải là trung tâm dữ liệu, nơi cung cấp thông tin và dịch vụ công trực tuyến. Trường học không chỉ dừng lại ở giáo dục truyền thống mà cần tích hợp giáo dục số, đào tạo kỹ năng để thanh niên nông thôn không bị tụt hậu.

Một điểm quan trọng nữa là nông thôn kiểu mẫu không thể áp dụng đồng loạt cho tất cả địa phương. Cần xác định mô hình phù hợp để tránh tình trạng chạy theo thành tích, gây áp lực lên chính quyền và người dân.

 Theo ông, đâu là nguồn lực quan trọng nhất để xây dựng nông thôn mới trong giai đoạn tới?

- Tôi cho rằng có ba nguồn lực cần được khai thác triệt để. Thứ nhất, đó là nội lực từ người dân. Không chỉ là đóng góp vật chất mà quan trọng hơn là sự đồng thuận, tinh thần trách nhiệm của người dân đối với quê hương.

Thứ hai, đó là nguồn lực từ doanh nghiệp: Cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông thôn, dẫn dắt hợp tác xã và nông dân tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Thứ ba, đó là nguồn lực từ Nhà nước. Chính phủ cần hỗ trợ về chính sách, đầu tư vào hạ tầng số, giúp nông thôn bắt kịp với xu hướng phát triển chung.

Ông có nhắn nhủ gì về chặng đường sắp tới của nông thôn Việt Nam?

- Nông thôn mới đó là một quá trình liên tục thay đổi để phát triển. Với những định hướng mới, chương trình nông thôn mới giai đoạn 2026-2030 sẽ tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu, cần một tư duy đổi mới, một bộ tiêu chí sát thực tế và sự chung tay của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân. Nếu không thay đổi kịp thời, chính chúng ta sẽ bị lạc hậu và bị đẩy lại phía sau.

Xin cảm ơn ông về những chia sẻ tâm huyết!

×