Nuôi tôm, cua, cá trong ruộng lúa, vừa có nhiều tiền, vừa thân thiện với môi trường, doanh nghiệp thu mua hết

Từ mô hình nuôi tôm lúa nhỏ lẻ đến liên kết chuỗi giá trị

Tại huyện An Minh (tỉnh Kiên Giang), mô hình tôm – lúa không còn xa lạ với nhiều người, song điều tạo nên bước ngoặt chính là sự ra đời và phát triển của các hợp tác xã (HTX) kiểu mới. Điển hình là HTX tôm - cua - lúa Thạnh An, xã Đông Thạnh, nơi khởi đầu với 13 thành viên, nay đã mở rộng lên 300ha canh tác và liên kết bao tiêu sản phẩm với Công ty Đại Dương Xanh.

Nông dân Phạm Văn Hoàng Diệu, một trong những người tiên phong trồng lúa hữu cơ ở đây cho biết, vùng đất này trước đây bị nhiễm phèn, bà con chủ yếu trồng lúa mùa, mỗi năm chỉ sản xuất được 1 vụ, năng suất hầu như không có. Thời gian trồng một vụ 6 – 7 tháng mới có thể thu hoạch. Việc trồng lúa chủ yếu đủ để có nguồn lương thực sử dụng trong gia đình, chứ không tính đến vấn đề kinh tế.

Từ năm 2016, được sự vận động của Phòng NNPTNT huyện An Minh, bà con nông dân trong xã bắt đầu tiếp cận mô hình tôm - lúa hữu cơ. Tuy nhiên do đã quen với cách làm truyền thống, anh Diệu cũng như nhiều bà con trong vùng ngại lúa không đạt năng suất nên chưa làm quy mô lớn.

“Khi đã làm rồi mới thấy mô hình dễ hơn cách làm truyền thống rất nhiều. Ngày trước làm lúa dùng phân thuốc xịt tùm lum, chuyển qua làm hữu cơ, chất thải tôm nuôi trong ruộng lại là nguồn phân bón cho cây lúa nên bà con đã không còn sử dụng phân bón hóa học, phun xịt thuốc BVTV nữa”, anh Diệu rút ra được nhiều kinh nghiệm sau khi tham gia mô hình tôm – lúa hữu cơ.

Hiện nay, hầu hết bà con nông dân ở xã Đông Thạnh đều tham gia mô hình sản xuất tôm – lúa hữu cơ. Từ tháng 1 đến tháng 3 là thời điểm bà con cải tạo vuông nuôi, thả giống tôm sú và thu hoạch trong tháng 7. Ngoài ra, trong mô hình này nông dân cũng kết hợp thả xen cua hoặc tôm càng xanh để có thêm thu nhập. Sau đó, nông dân tiến hành rửa mặn vuông nuôi trong tháng 8 và cấy lại lúa trong tháng 9.

Đến nay, số lượng xã viên tham gia HTX tôm - cua - lúa Thạnh An đã tăng lên 61 thành viên, quy mô sản xuất 300ha. Tất cả xã viên đều đi theo mô hình tôm - lúa lúa hữu cơ và được Công ty Đại Dương Xanh bao tiêu toàn bộ sản phẩm với giống lúa chủ lực là ST5.

"Trồng lúa hữu cơ giống ST5, không sử dụng phân bón hóa học hay thuốc bảo vệ thực vật, nông dân chúng tôi an tâm vì đã có doanh nghiệp bao tiêu toàn bộ với giá cố định 7.000 đồng/kg", ông Trần Văn Đực – Giám đốc HTX chia sẻ. Ngoài ra, HTX còn hợp tác với Tập đoàn Minh Phú để phát triển mô hình tôm hữu cơ đạt chuẩn xuất khẩu.

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường Kiên Giang, toàn tỉnh hiện có trên 63.000 ha mô hình tôm – lúa, chiếm gần 60% diện tích sản xuất tôm của địa phương. Mức lợi nhuận bình quân từ mô hình này hiện đạt 100–130 triệu đồng/ha/năm, cao gấp nhiều lần mô hình độc canh lúa.

Ở Bạc Liêu, huyện Phước Long và Hồng Dân cũng đang được xem là những “điểm sáng” về mô hình tôm – lúa. Đến cuối năm 2024, diện tích tôm – lúa của tỉnh Bạc Liêu đã đạt gần 46.500ha, tăng gần 8 lần so với năm 2001.

Tiêu biểu như HTX Thành Đạt (huyện Hồng Dân) đang triển khai mô hình lúa – tôm chất lượng cao, đồng thời tổ chức thu mua lúa cho thành viên với giá cao hơn thị trường 300 đồng/kg nhằm ổn định sản xuất và tạo động lực phát triển bền vững.

Sở Nông nghiệp và Môi trường Bạc Liêu đánh giá, mô hình lúa-tôm tại đây đã chứng tỏ đem lại hiệu quả kinh tế khá cao và được nông dân nhân rộng.

Năm 2001, toàn tỉnh Bạc Liêu chỉ có gần 6.000ha sản xuất theo mô hình tôm-lúa, thì đến đầu năm 2025 này, đã có hơn 39.600ha, chiếm hơn 33% diện tích nuôi tôm trong tỉnh. Mô hình cho tổng thu nhập bình quân hơn 90 triệu đồng/ha/năm, lợi nhuận 40-60 triệu đồng/ha/năm.

Bạc Liêu cũng đã thành lập Liên hiệp Hợp tác xã lúa thơm - tôm sạch với 21 hợp tác xã thành viên, diện tích sản xuất hơn 4.000ha.

Đáng chú ý, HTX Trí Lực (ấp 5, xã Trí Lực, huyện Thới Bình, tỉnh Cà Mau – giáp ranh Bạc Liêu) còn phát triển thương hiệu gạo ST24 “Hoàng Yến” – sản phẩm OCOP 3 sao – cùng nhiều chế phẩm từ tôm, cá với mô hình nuôi xen ghép trong ruộng lúa.

Theo đó, HTX Trí Lực áp dụng mô hình luân canh lúa - tôm theo hướng hữu cơ, tận dụng điều kiện tự nhiên của vùng đất nhiễm mặn để sản xuất. Quá trình canh tác được quản lý chặt chẽ, hạn chế tối đa việc sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật hóa học, nhằm bảo vệ môi trường và đảm bảo chất lượng sản phẩm.

HTX đã thiết lập được mối liên kết chặt chẽ với các doanh nghiệp như Công ty Tấn Vương và Công ty Cỏ May trong việc tiêu thụ lúa, cũng như hợp tác với doanh nghiệp Minh Phú trong việc thu mua tôm sú để xuất khẩu. Đặc biệt, vùng nuôi tôm - lúa của HTX đã đạt chứng nhận ASC Group đầu tiên tại Việt Nam, với 252 hộ dân tham gia trên diện tích gần 565ha.

Đến cuối năm 2024, tổng diện tích nuôi tôm của huyện Thới Bình đã đạt hơn 50.000ha, trong đó có gần 50% diện tích được nông dân cải tạo gieo cấy 1 vụ lúa xen canh nuôi tôm càng xanh và các loại con khác.

Doanh nghiệp và hợp tác xã: Mắt xích quan trọng của chuỗi giá trị xanh

Theo Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, mô hình tôm – lúa là một trong những mô hình nông nghiệp thông minh, thích ứng tốt với điều kiện biến đổi khí hậu. Đặc trưng của mô hình là sự luân phiên giữa hai mùa mưa và khô. Vào mùa khô, với nguồn nước mặn từ biển đổ về phía đất liền, các vùng đồng bằng ven biển trở thành môi trường lý tưởng để nuôi tôm.

Tôm được thả nuôi hoàn toàn trong điều kiện tự nhiên, không cần sử dụng thức ăn công nghiệp mà tận dụng nguồn thức ăn tự nhiên, động vật thủy sinh trong ruộng lúa. Các dòng chất dinh dưỡng, vi sinh vật, động vật thủy sinh luân chuyển và phát triển trong sự tuần hoàn giữa hệ sinh thái nước mặn - ngọt là điều kiện lý tưởng cho con tôm và cây lúa phát triển.

Khi đến mùa mưa, nguồn nước ngọt về, các vùng đất phì nhiêu này lại thành cánh đồng lúa màu mỡ. Những phần dinh dưỡng, phân tôm và floc từ mùa nuôi tôm bồi đắp lên thửa ruộng, tạo thành phân bón hữu cơ tự nhiên cho cây lúa sinh trưởng.

Mô hình tôm - lúa có năng suất trung bình 5-8 tấn lúa/vụ và 300-1.000kg tôm/vụ, thu nhập tối thiểu đạt 250 triệu đồng/năm. Với những hiệu quả rõ rệt đó, Trung tâm Khuyến nông quốc gia đang thúc đẩy phát triển hợp tác xã, tổ hợp tác, lực lượng khuyến nông cộng đồng, đồng thời khuyến nghị tăng cường hợp tác công tư để hỗ trợ nông dân ứng dụng kỹ thuật và tiếp cận thị trường.

Đáng mừng là nhiều doanh nghiệp lớn như Tập đoàn Minh Phú đang đẩy mạnh liên kết với các HTX và nông dân trong vùng ĐBSCL để phát triển mô hình tôm – lúa đạt chứng nhận quốc tế như ASC, BAP hoặc hữu cơ. Mục tiêu là hình thành các vùng sản xuất quy mô lớn từ 1.000 – 10.000ha, vừa nâng cao thu nhập cho người dân, vừa đảm bảo tiêu chuẩn xuất khẩu.

Ông Lê Văn Quang, Tổng Giám đốc Công ty CP Tập đoàn thủy sản Minh Phú, cho rằng, mô hình tôm - lúa là hình thức canh tác nông nghiệp độc đáo, thuận thiên gắn liền với vùng ĐBSCL.Vận động người nông dân liên kết hợp tác thành tổ hợp tác, nhiều tổ hợp tác thành HTX kiểu mới thì doanh thu và lợi nhuận từ mô hình có thể tăng đến 10 lần so với hiện nay.

“Chúng tôi cam kết đồng hành cùng nông dân từ đầu vào đến đầu ra, từ giống, thức ăn, giám sát môi trường đến thu mua sản phẩm. Mô hình tôm – lúa hữu cơ không chỉ thân thiện với môi trường, mà còn giúp tăng giá trị sản phẩm trên thị trường quốc tế”, đại diện Tập đoàn Minh Phú cho biết.

Trong khi đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đưa mô hình tôm – lúa vào Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao phát thải thấp vùng ĐBSCL giai đoạn 2025–2030. Đây là một phần chiến lược chuyển đổi nông nghiệp xanh, giảm phát thải, đồng thời đảm bảo sinh kế lâu dài cho nông dân vùng ven biển.

"Chúng tôi xác định tôm – lúa là một mô hình đặc thù, không thể áp dụng đại trà nhưng có ý nghĩa rất lớn về mặt sinh thái và thu nhập. Bộ sẽ tiếp tục hoàn thiện chính sách, hỗ trợ HTX tiếp cận tín dụng xanh, thúc đẩy liên kết chuỗi", Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam phát biểu trong hội nghị về phát triển mô hình tôm – lúa hồi tháng 3/2025.

×