Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải là cháu ruột cố Tổng Bí thư Trường Chinh

Đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải sinh năm 1944 trong một gia đình có truyền thống khoa bảng tại Xuân Trường, Nam Định. Bố ông là Đặng Xuân Quát - em cùng cha khác mẹ của cố Tổng Bí thư Trường Chinh. Ông là người con thứ hai trong gia đình có 9 anh chị em.

Tháng 4/1963, Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải nhập ngũ sau khi đã hoàn thành một năm huấn luyện. Ông trở thành chiến sĩ của Sư đoàn 320, sau đó được điều động sang Lữ đoàn 335. Từ tháng 2/1964 đến tháng 9/1968, ông là lính bộ binh theo đoàn hành quân vào mặt trận Trị Thiên - Huế.  Được tiếp xúc với máy ảnh từ nhỏ nên ở chiến trường, ông nhận các công việc chụp và tráng rửa hình ảnh khi đơn vị cần người ghi nhận tin tức.

Năm 1966, Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải được đơn vị cử đi học lớp quay phim cấp tốc ngay tại mặt trận này. Dưới sự hướng dẫn trực tiếp của nhà quay phim Tô Cương, nghệ sĩ bắt đầu sự nghiệp với công việc của một phóng viên quay phim chiến trường.

Ngay trong năm này, ông tham gia quay bộ phim tài liệu Tập ảnh Thừa Thiên với bút danh Nam Hải, phim được đạo diễn bởi Trần Việt. Trong chiến dịch Mậu Thân, ông là người quay phim chính của phim tài liệu Vài hình ảnh chiến thắng đầu Xuân 1968, kịch bản và đạo diễn bởi Dương Minh Đẩu.

Với bút danh Xuân Thảo, ông là người quay lại cảnh kéo lá cờ ở Cố đô Huế cũng như các trận đánh trên đường phố nội thành. Trong quá trình tham gia bộ phim này ông bị thương nặng khi đang tác nghiệp tại Đại nội Kinh thành Huế và được đưa ra Bắc điều trị.

Đến tháng 1/1969, ông quay lại với chiếc máy quay, đảm nhận chức Trung đội trưởng tại Điện ảnh Quân đội Nhân dân thuộc Tổng cục Chính trị. Những thước phim do ông ghi lại trong bộ phim tài liệu Chiến thắng Xuân 1968 đã giúp ông giành Giải thưởng Đặc biệt dành cho quay phim dũng cảm tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 2 năm 1973. Đây được xem là bộ phim tài liệu đầu tiên và duy nhất (được trực tiếp thực hiện) về cuộc tấn công và nổi dậy mùa xuân 1968.

Tháng 8/1969, Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải được cử đi học tại khóa Quay phim, trường Điện ảnh Việt Nam (nay là Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội). Sau khi tốt nghiệp năm 1972, ông lập tức trở lại chiến trường, mang theo chiếc máy quay đến những mặt trận khốc liệt nhất như: Quảng Trị, Lào, Campuchia...

Năm 1972, ông trở lại chiến trường Trị Thiên tham gia trận chiến 81 ngày đêm ở Quảng Trị, ông cùng đồng đội thực hiện bộ phim phóng sự Quân dân Trị Thiên tấn công và nổi dậy và phim tài liệu Chiến thắng lịch sử Xuân 1972. Tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 2, tổ chức năm 1973 tại Hà Nội, phim tài liệu Chiến thắng lịch sử Xuân 1972 đã giành được giải Bông sen Bạc, còn phim tài liệu Vài hình ảnh chiến thắng đầu Xuân 1968 đoạt giải Bông sen Vàng và một giải Đặc biệt cho quay phim.

Có mặt tại Sài Gòn trong thời khắc lịch sử 30/4/1975

Trận đánh cuối cùng mà ông ghi lại bằng ống kính của mình chính là cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975. Khi đó, với vai trò quay phim, ông đã ghi lại những khoảnh khắc chân thực, sống động nhất về những giờ phút cuối cùng của cuộc chiến tranh giành độc lập, thống nhất đất nước. Chính những thước phim quý giá ấy đã trở thành tư liệu quan trọng để đạo diễn Trần Việt thực hiện bộ phim tài liệu “Chiến thắng lịch sử Xuân 1975”, tác phẩm xuất sắc giành Giải Bông Sen Vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 4 năm 1977.

Cho đến bây giờ, 50 năm đã đi qua, chiến tranh đã lùi xa trong ký ức… nhưng Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải vẫn nhớ rõ cảm giác hồi hộp khi nhận lệnh tiến sâu vào chiến trường miền Nam vào tháng 3/1975.

“Khi ấy, đoàn chúng tôi có ba đội quay chính, do đồng chí Trần Việt - Giám đốc Điện ảnh Quân đội - làm Trưởng đoàn. Nhận lệnh xong, chúng tôi cũng chưa biết mình sẽ đi đâu, vì chỉ trên đường đi, trưởng đoàn mới phân công nhiệm vụ cho từng người. Đến Huế, tôi thấy không khí ngày đầu giải phóng vô cùng sôi nổi. Sau đó, chúng tôi tiếp tục vào Quy Nhơn, rồi nhận lệnh quay ngược lên Tây Nguyên, đi qua Buôn Mê Thuột, vòng về Bình Phước. Khi đến Lộc Ninh, chúng tôi gặp các anh em xưởng phim Quân Giải phóng do anh Trương Thành Hỉ phụ trách”, Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải nhớ lại.

Cuối tháng 4/1975, Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải cùng đồng đội được cấp phát trang phục mới và nhận nhiệm vụ tiếp theo. Từ Lộc Ninh, tổ làm phim của ông được phân công đi theo Đoàn 232 - một trong năm mũi tiến công vào Sài Gòn.

“Đêm 29/4, chúng tôi đi trên con đường hai bên nhà dân đông đúc, biết rằng đã đến vùng đồng bằng. Sáng 30/4, chúng tôi đến Cầu Bông và ghi lại những thước phim trận giao tranh ác liệt giữa quân ta và địch để mở nút chặn, tiến vào Sài Gòn. Tiếp đó, chúng tôi di chuyển về ngã tư Bảy Hiền, tiến thẳng đến Bộ Tổng Tham mưu, rồi tới Dinh Độc Lập, ghi lại khoảnh khắc nội các Dương Văn Minh bị bắt giam”, Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải cho biết.

Hàng loạt giải thưởng danh giá

Trong suốt sự nghiệp, ông đã quay hàng vạn mét phim tư liệu, tham gia thực hiện nhiều tác phẩm của Điện ảnh Quân đội Nhân dân. Đặc biệt, ông góp phần tạo nên những bộ phim tài liệu có giá trị cao về lịch sử và nghệ thuật, được vinh danh với giải thưởng Bông Sen Vàng như Chiến thắng lịch sử Xuân 1975, Cuộc đụng đầu lịch sử ...

Năm 1988, Đặng Xuân Hải theo học khoa Đạo diễn tại trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội, mở ra một chặng đường mới trong sự nghiệp. Ở vai trò đạo diễn, ông nhanh chóng khẳng định tài năng với những bộ phim tài liệu giàu giá trị nhân văn và nghệ thuật.

Hai tác phẩm Thị xã vẫn yên tĩnh và Nước mắt - Nụ cười do ông đạo diễn lần lượt giành Giải Bông Sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 7 (1985) và lần thứ 9 (1990), đồng thời được trao Giải A của Bộ Quốc phòng cũng trong năm 1990. Những thành công này tiếp tục khẳng định dấu ấn sâu sắc của ông trong nền điện ảnh nước nhà.

Một số phim tài liệu mà Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải tham gia thực hiện: Chiến thắng Xuân 68 (quay phim), Chiến thắng lịch sử Xuân 1975 (đồng quay phim); Cuộc đụng đầu lịch sử (đồng đạo diễn), Thị xã vẫn yên tĩnh (đạo diễn); Ka - Chiu - Sa Việt Nam (đạo diễn), Cột mốc vàng Điện Biên Phủ (đạo diễn)...

Đạo diễn Đặng Xuân Hải được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú năm 1993 và Nghệ sĩ Nhân dân năm 2012. Ngoài ra, trong năm 2012, Nghệ sĩ Nhân dân cũng trình hồ sơ xin xét duyệt giải thưởng Nhà nước với 4 tác phẩm: Vài hình ảnh chiến thắng Xuân 1968, Thị xã vẫn yên tĩnh, Nước mắt nụ cười và Cột mốc vàng Điện Biên Phủ.

Nghệ sĩ Nhân dân Đặng Xuân Hải từng giữ chức Giám đốc của Điện ảnh Quân đội nhân dân từ năm 1995 đến 2005. Năm 2010, ông đắc cử chức vụ Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam khóa VII. Tháng 7/2015, ông tái đắc cử chức vụ này và đảm nhiệm cho tới năm 2021.

×