Cú phanh làm bánh xe trượt vào vũng nước mưa, bắn tung lên thành dòng trước khi trút ào xuống mặt đường, như cơn giận mà chàng thả vào cụm cảm thán "Mama Mia!", chỉ vì tôi cuống quýt giơ tay vẫy xe khi thấy chàng định bỏ qua điểm đón này, trong lúc tôi đã chờ xe đến trễ hơn 45 phút trong tiết trời giá lạnh.

Khi ở Rome, hãy làm theo những gì mà người Roma làm

Vừa bấm nút điều khiển đóng cửa xe, chàng vừa tiếp tục bài độc thoại tiếng Ý, với những nguyên âm "a, o, i" và phụ âm "rờ" tuôn trào như bản tình ca. Đại ý là thế này:

"Trời thì tối, lại còn lạnh, đứng đón xe thì cũng phải biết đường để chường mặt ra mà vẫy. Cứ tưởng đứng ở đúng bến, thì tôi phải đỗ lại mà đón à? Tôi là lái xe buýt, nhắc lại là người lái xe, chứ không phải là người đi đoán tâm lý khách đang muốn lên xe, để dừng đón đúng điểm. Có cái tay đấy để làm gì? Để giơ ra mà vẫy xe khi muốn lên chứ để làm gì nữa! Mama Mia!"

Tôi im lặng, đơn phương chịu trận. Vừa nói, chàng vừa không quên giơ bàn tay lên trời thành những nắm đấm, lên xuống nhịp nhàng cùng bài ca tặng tôi – người khách cứ tưởng rằng chỉ cần tìm đúng bến, và xe buýt, theo đúng lịch trình và thời gian, sẽ dừng lại cho tôi lên.

Đây là bài học vỡ lòng của tôi khi mới vừa sang Rome, về cách để bắt đúng chuẩn xe buýt tại Rome. Trước khi sang Rome, tôi vẫn nghĩ nguyên tắc văn minh xe buýt được áp dụng chung nhất ở mọi nơi, nhất là các quốc gia phát triển: Xe buýt dừng, đỗ đúng bến, không bỏ bến. Người lên xe buýt phải lên ở cửa trước, và xuống ở cửa giữa hoặc cửa sau.

Không! Rome có nguyên tắc riêng. Giống như câu thành ngữ "When in Rome, do what the Roman do - Khi ở Rome, hãy làm theo những gì mà người Roma làm".

Nếu bạn đứng ở đúng điểm đón mà không giơ tay ra dấu lên xe, thì dù tài xế có nhìn thấy, bạn cũng chỉ là người vô hình và chiếc xe cứ thế chạy qua, không cần dừng lại. Khi lên xe buýt, đừng chờ lái xe mở cửa trước mới lên, mà hãy tìm bất cứ cửa nào gần bạn nhất. Quy tắc này áp dụng ngay cả khi xuống xe. Và nếu bạn sắp đến điểm dừng, hãy nhớ để bấm nút đỏ "Stop" trên xe, bởi nếu không, bạn sẽ phải cuốc bộ quay trở lại nơi mình cần đến.

Chẳng phải mình tôi mới vướng vào cảnh suýt bị xe buýt bỏ rơi ở điểm đỗ, mà ngay cả một cặp vợ chồng người Ý, nhưng từ tỉnh khác đến, cũng cãi nhau một trận ra trò, khi tài xế đã mặc nhiên bỏ qua bến đỗ, vì hành khách không bấm nút Stop. Báo hại, hai bác phải lếch thếch chạy quay trở lại bến trước gần 1km để kịp bắt chuyến bus tiếp theo.

Khi đưa câu chuyện này để trao đổi về góc nhìn văn hóa cùng thầy Lubio – giảng viên người Italia môn Inter-Cultural Diplomacy (Ngoại giao liên văn hóa) và hiện đang là quan chức Bộ Ngoại giao, tôi khá bất ngờ trước góc lý giải thú vị. 

"Chúng tôi cho rằng, việc bắt buộc phải lên xe buýt đúng cửa trước, và xuống ở cửa sau là điều không công bằng (unfair or even injustice – nguyên văn). Hãy hình dung, nếu đó là một người phụ nữ đang mang thai, tại sao lại bắt cô ấy phải di chuyển cả một khoảng cách và chờ để lên xe, trong lúc cô ấy đang đứng ngay ở cửa sau cùng, đang mở. Và trong bối cảnh các con đường thường xuyên tắc nghẽn, việc hành khách phối hợp cùng tài xế để ra dấu khi muốn lên xe, sẽ giúp tiết kiệm thời gian dừng đỗ không hợp lý" – giáo sư Lubio cho hay.

Điều này với tôi thật thú vị, vì rất nhiều năm qua, điều mà Việt Nam đang cố gắng là đưa chất lượng dịch vụ xe buýt về đúng chuẩn: Phải dừng đỗ đúng bến, lên xe xuống xe đúng cửa. Và những quy định này được thực hiện rất nghiêm túc ở những quốc gia khác mà tôi đã từng đi, như Anh, Mỹ, Đức… Song, Rome vẫn luôn có những quy tắc vận hành riêng, như từ xưa vẫn vậy!

Trễ chuyến – chuyện "thường ngày ở huyện"

Rome, thành phố vĩnh cửu, là nơi mà lịch sử và hiện đại giao thoa như một bảo tàng sống. Với hơn 300 tuyến xe buýt hoạt động từ 5.30 phút sáng cho đến nửa đêm, hệ thống giao thông công cộng này đang hối hả nối mọi huyết mạch của thành phố rộng lớn. 

Tuy nhiên, những vị thế xưa kia khi "Mọi ngả đường đều dẫn về thành Rome", giờ đây lại trở thành cả một thách thức của cuộc sống hiện đại, khi hệ thống giao thông công cộng này lại dường như "bị mắc kẹt" trong chiếc bẫy thời gian. Cơ sở hạ tầng hỗ trợ mạng lưới xe buýt của Rome, vốn từng rất đáng tin cậy, đã dần xuống cấp. Những chiếc xe buýt cũ kỹ, những con đường đá ít được bảo trì, và tắc nghẽn giao thông đang gây gián đoạn liên tục cho huyết mạch giao thông này.

Hành khách thường xuyên phải đợi lâu ở các trạm xe buýt, chỉ để phát hiện ra rằng chiếc xe buýt tiếp theo hoặc là quá đông, hoặc tệ hơn, là không xuất hiện. Hoặc, như tôi đã kể ở trên, nếu hành khách không biết để giơ tay ra hiệu, bác tài đơn giản chỉ là phóng luôn qua điểm đỗ, dù thấy có người đang đứng chờ. Tôi thường xuyên rơi vào cảnh phải chờ xe buýt đến muộn từ 15-20 phút. Một lần từ trường về nhà, tôi phải đứng đợi 57 phút trễ chuyến, trong cái lạnh mùa đông 0 độ.

Đối với những người đi làm, trải nghiệm này thường có thể mô tả là "không thể chấp nhận nổi". Marco là một sinh viên mới tốt nghiệp và có việc làm ở trung tâm thành phố. Anh bắt tuyến 80 Express lúc 7h30 sáng, với kỳ vọng đến trụ sở ở Quảng trường Venezia chỉ trong chưa đầy 20 phút. Nhưng xe buýt của anh thường xuyên đến trễ, quá tải, hoặc thậm chí không đến. "Tôi rời nhà sớm ít nhất 40 phút để đón xe buýt, song thường xuyên phải đứng chen chúc như một hộp cá mòi", anh kể. Chính vì vậy, sau tháng lương đầu tiên, anh quyết định vay bố mẹ để có thể mua một chiếc ô tô, và chủ động trong việc di chuyển đi làm.

Một trong những điều mà du khách hay quan tâm là việc kiểm tra vé trên các tuyến xe buýt. Nếu như ở Việt Nam, luôn có một phụ xe hỗ trợ, thì tại Ý, hay các hệ thống giao thông công cộng Châu Âu, điều này sẽ phụ thuộc vào ý thức của hành khách. Hành khách có nhiều lựa chọn, mua vé tháng, vé tuần, hoặc vé ngày. Song điều quan trọng nhất, nếu là vé ngày hoặc vé tuần, khi lên xe, luôn phải nhớ để dập vé. Bởi nếu bị thanh tra giao thông (ATAC) kiểm tra bất chợt, hành khách không làm đúng quy tắc, hoặc không mua vé, sẽ bị phạt 105 euro. Nếu trả phạt trong vòng 24h, sẽ được giảm còn 55 euro. Dù không phải tuyến nào thanh tra cũng lên, song họ xuất hiện khá bất thần. 

Tôi đã chứng kiến, thanh tra ATAC kiểm tra vé vào lúc 7.30 tối, ở một tuyến rất xa trung tâm thành Rome. Và các bạn bè tại Rome, hầu như ai cũng đã từng bị ATAC phạt vì lỗi "không dập vé" khi lên xe. "Đã bị thanh tra đụng đến, thì đừng thanh minh. Em mua vé bằng thẻ visa, nhưng không hiểu vì sao bị từ chối. Và khi ATAC lên, bất kể thanh minh thế nào, cũng chỉ có cách nộp phạt vì không có vé" – D. Anh, một sinh viên Việt Nam tại Rome, kể.

Năm 2025, thành Rome dự kiến sẽ đón đến 30 triệu khách du lịch và người hành hương trong năm Thánh Jubilee (25 năm mới có một lần). Vì vậy, một trong những dự án tham vọng nhất trong những năm gần đây là kế hoạch điện hóa hệ thống xe buýt của Rome. Thành phố đã đặt mục tiêu loại bỏ xe buýt chạy bằng diesel, để thay thế bằng 411 xe buýt điện đến năm 2026.

Song điều này, vẫn khó để có thể cải thiện chất lượng và việc đúng giờ của hệ thống xe buýt, điều mà hành khách cần nhất. Alessandro là một trong những tài xế xe buýt phải đối mặt với tình trạng tắc nghẽn giao thông hàng ngày. Anh lái tuyến xe số 62, một tuyến đi qua một số khu vực đông đúc nhất của thành phố, bao gồm Via del Corso. 

"Có những ngày, tôi cảm thấy như mình đang lái xe vòng tròn," anh nói. Alessandro cũng phải đối mặt với thử thách khi gặp phải hành khách khó tính. "Họ la mắng xe đến trễ, nhưng tôi không thể kiểm soát giao thông. Đâu phải lỗi tại tôi!" – anh thanh minh!

×