Lễ giỗ Tổ Hùng Vương lần đầu tiên được tổ chức tại Thủ đô do vị nguyên thủ nào chủ trì lễ tế?

Lễ giỗ Tổ Hùng Vương đầu tiên tại Thủ đô

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, thờ cúng Hùng Vương là một tập quán tín ngưỡng có từ lâu đời. Tín ngưỡng này tồn tại trong cộng đồng dân cư ở quanh các làng vùng Phú Thọ - cái nôi của người Việt ở Đồng bằng châu thổ Bắc Bộ... rồi đi vào chính sử của các triều đại tự chủ, đặc biệt là từ thời Lê Sơ.

Sau khi chấm dứt 20 năm đô hộ của giặc Minh, để xây nền trung hưng, tập quán tín ngưỡng thờ cúng các Hùng Vương trở thành cốt lõi của ý thức cùng chung cội nguồn của dân tộc... Kể từ đó, ý niệm về “đất Tổ”, “thờ Tổ”, “giỗ Tổ” trở thành những điều thiêng liêng với mọi thể chế chính trị, kể cả thời nước ta là thuộc địa của nước Pháp...

Nhà sử học Dương Trung Quốc cũng chia sẻ rằng, lễ giỗ Tổ Hùng Vương lần đầu tiên được tổ chức trọng thể tại Thủ đô Hà Nội là vào năm Bính Tuất (1946). Thời điểm đó, nước Việt Nam vừa giành được độc lập.

“Xin nói thêm, ngay trong những ngày độc lập đầu tiên, Nhà nước đã đứng ra tổ chức nhiều lễ kỷ niệm ở Thủ đô như: Giỗ Đức Thánh Trần – Trần Hưng Đạo, kỷ niệm Tổng đốc Hoàng Diệu, nhà cách mạng Nguyễn Thái Học, kỷ niệm Khởi nghĩa Yên Bái và tổ chức Ngày Giỗ trận (5 Tết) với ý nghĩa kỷ niệm Chiến thắng của Tây Sơn chống giặc Thanh ở Gò Đống Đa...

Vào ngày 18/2/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh số 22 quy định công chức được nghỉ làm việc trong ngày giỗ Tổ Hùng Vương... Báo Cứu Quốc thời điểm đó đã thuật lại lễ Giỗ Tổ Hùng Vương tại Hà Nội và Phú Thọ vào ngày 11/4/1946 (nhằm 10/3 Bính Tuất).

Báo Cứu Quốc số 213 ra ngày 12/4/1946 đăng bài “Toàn quốc nhớ ơn Tổ: Lễ kỷ niệm Đức Hùng Vương” trong đó viết: “Hà Nội, ngày 11/4/1946, trên bãi mênh mông của nhà Việt Nam Học xá” (khu vực phường Bách Khoa ngày nay), hàng mấy vạn người thành hàng lối, cờ ngũ nghiêm trang. Một biển người trắng xóa im lặng tăm tắp dưới ánh nắng gay gắt của một buổi chiều đầu mùa hè. Ban thờ thiết lập ở giữa bãi. Một tấm bài vị đề một hàng chữ “Hùng Vương Khai Quốc”. Quanh đài, cờ ngũ hành, đồ lộ bộ bày xen với những cờ đỏ sao vàng.

Hơn 4 giờ, Hồ Chủ tịch đến với những nhân viên Chính phủ và đại biểu Quốc hội. Tiếng hoan hô nổi dậy như tiếng sóng cuồn cuộn trên mặt biển người.

Lễ chào cờ, hát “Tiến quân ca”. Một hồi chiêng trống nổi lên. Hồ Chủ tịch bỏ mũ tiến lên đài, đốt hương cắm vào lò hương lớn. Rồi một đại biểu Quốc hội và một đại biểu Trung, Nam Bộ nối tiếp nhau nói với công chúng, nói về ý nghĩa ngày Giỗ Tổ này, về cái nhiệm vụ của con cháu Hùng Vương là thế hệ chúng ta ngày hôm nay. Sau đó, hàng vạn cái miệng cùng hô to hai khẩu hiệu của buổi lễ: “Trung - Nam - Bắc thống nhất!”, “Toàn dân đoàn kết!”.

Lễ tan, Chủ tịch Hồ Chí Minh và các lãnh đạo diễu qua mặt lễ đài. Sau lưng, dòng người cuồn cuộn đi dự lễ cùng kéo nhau qua ban thờ trong một trật tự nghiêm chỉnh”.

Báo “Cứu Quốc” số 214, ra ngày 13/4/1946 đăng bài “Ngày Giỗ Tổ tại Đền Hùng” có đoạn tả: “... Dưới những lá cờ đỏ sao vàng reo mừng trước gió và tự vươn mình trên những cây cả non cao, chỗ này phòng triển lãm tranh ảnh chiến tranh và chống nạn mù chữ, chỗ kia gian hàng bày sách báo và những bức chân dung cụ Hồ... Rất nhiều khẩu hiệu “Việt Nam thống nhất, Tổ quốc muôn năm” treo ngang các ngả đường từ chân núi lên đỉnh núi.

Ngày mồng 9, đại biểu Quốc hội và Chính phủ lên tới nơi, tiếng hoan hô suốt ngày vang rộn. Hôm ấy, một cuộc mít tinh hàng vạn người Kinh, người Mán, người Mường ở chân núi, cụ Huỳnh Thúc Kháng - Bộ trưởng Bộ Nội vụ, cụ Nguyễn Văn Tố - Chủ tịch ủy ban thường trực Quốc hội lên diễn đàn nói về ý nghĩa của Ngày Giỗ Tổ năm nay và hô hào dân chúng đoàn kết thống nhất. Ông Nguyễn Xiển - Chủ tịch Ủy ban Hành chính Bắc bộ hô hào nhân dân toàn tỉnh tham dự việc sửa chữa đê điều, nhất là những quãng đê ở Lâm Thao, Hà Ký phải nỗ lực cả Chính phủ lẫn nhân dân mới có thể ngăn cản được vụ nước tới. Cuối cùng, ông Chủ tịch tỉnh Phú Thọ kết thúc cuộc mít tinh một cách hùng tráng.

Sáng mồng 10, ngày chính giỗ, có cả quan khách Trung Hoa đến dự... Lên đến Đền Thượng, cụ Bộ trưởng Nội vụ, cụ Chủ tịch thường trực Quốc hội và ông Chủ tịch Hành chính Bác bộ làm bồi tế. Nhưng trong nghi lễ này, ta cũng nhận thấy những cử chỉ rất có ý nghĩa là đại biểu Chính phủ và Quốc hội dâng bức bản đồ Việt Nam thống nhất Bắc Trung Nam và lá cờ đỏ sao vàng lên ban thờ Tổ quốc làm cho mọi người tràn ngập một ý nghĩ thiêng liêng về đất nước. Và có lẽ ai nấy trong lòng cùng thề nguyền: Quyết giữ vững non sông và bảo vệ ngọn cờ!”.

Lễ giỗ Tổ Hùng Vương là ngày hội hướng về cội nguồn

Theo các nghiên cứu lịch sử, sau chiến thắng giặc Minh vào thế kỷ XV, nền tự chủ của Đại Việt được xác lập lại dưới triều nhà Lê, những truyền thuyết về Hùng Vương được đưa vào “Đại Việt Sử ký toàn thư”, sự thờ phụng lan tỏa thành quốc lễ.

“Ngọc phả Hùng Vương" soạn năm 1470 đã chép: "Từ đời nhà Đinh, nhà Lê, nhà Lý, nhà Trần rồi đến triều đại ta bây giờ là Hậu Lê (1416-1527) vẫn cùng hương khói trong ngôi đền thờ làng Trung Nghĩa. Ở đây nhân dân toàn quốc đều đến lễ bái để tưởng nhớ công lao của các đấng Thánh Tổ xưa".

Đến triều Nguyễn (thế kỷ XIX), cùng với việc tu sửa nơi thờ tự tại vùng đất Tổ (Phú Thọ), tại Kinh đô Huế, việc thờ cúng Quốc Tổ cùng các vị tiền nhân có công với nước được triều đình đưa vào ngôi đền "Lịch Đại Đế Vương" xây trong Kinh đô Huế.

Và năm 1917, triều đình Khải Định chấp thuận chọn ngày 10/3 âm lịch hằng năm là ngày Giỗ Quốc Tổ cùng các quy định về nghi thức như một quốc lễ. Tuy vậy, việc tổ chức thực hành tín ngưỡng chủ yếu vẫn là ở các làng xã quanh vùng Đất Tổ, lấy ngọn Nghĩa Lĩnh ở Phú Thọ làm trung tâm.

Tiến sĩ Lê Thị Minh Lý – Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam nhận định: "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là một quá trình sáng tạo của dân tộc chúng ta. Từ câu chuyện trong gia đình thờ Tổ Tiên, thờ Thành hoàng làng, thờ những nhân vật mà gần gũi với cộng đồng ở từng làng quê thì đã hội tụ và trở thành một biểu tượng.

Một biểu tượng về các vua Hùng và từ đó thì người ta đã dẫn đến một khối cộng đồng rộng hơn và ngày nay như chúng ta thấy tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương không phải chỉ của Phú Thọ mà còn lan tỏa ra rất nhiều cộng đồng khác của người Việt và thậm chí là cả người Việt ở nước ngoài nữa".

×