Chương trình hạt nhân gây tranh cãi của Iran

Theo New Statesman, chương trình hạt nhân của Iran có nguồn gốc từ thời kỳ trị vì của Quốc vương Mohammad Reza Shah, khi nó được khởi động với sự hỗ trợ đáng kể từ Mỹ. Ban đầu, chương trình tập trung vào công nghệ hạt nhân dân sự với sự hợp tác nhằm phát triển năng lượng nguyên tử. Tuy nhiên, khi Washington nhận thấy nguy cơ Iran theo đuổi mục tiêu quân sự, Mỹ đã nhanh chóng thúc giục Tehran từ bỏ việc làm giàu uranium và chỉ tập trung vào mục đích năng lượng.

Dưới thời Shah, Iran nhận được sự hỗ trợ từ các cường quốc phương Tây như Pháp và Đức. Ngay cả những quan chức cấp cao của Mỹ như Henry Kissinger và Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân cũng ủng hộ chương trình hạt nhân của ông Shah. Chính họ đã thuyết phục chính quyền Carter chấp thuận hướng đi này. Khi đó, Israel cũng coi Iran là đồng minh thân cận và ủng hộ chương trình hạt nhân của nước này.

Mọi thứ thay đổi sau Cách mạng Hồi giáo năm 1979. Việc lật đổ Shah và việc nhà lãnh đạo Ayatollah Khomeini lên nắm quyền đã chấm dứt hoàn toàn chương trình hạt nhân được Israel và phương Tây ủng hộ của Iran. Thời điểm đó, ông Khomeini lý giải rằng, chương trình là di sản của đế quốc phương Tây nhằm trói buộc Iran vào liên minh với Mỹ. Nhưng như thường thấy, thay đổi lãnh đạo dẫn đến thay đổi chính sách – và Iran sau đó đã sớm bí mật khởi động lại chương trình hạt nhân một cách âm thầm, với sự giúp đỡ của Nga và Pakistan – đặc biệt dưới thời Đại giáo chủ Ayatollah Ali Khamenei, người kế nhiệm của nhà lãnh đạo Khomeini.

Dưới thời Đại giáo chủ Khamenei, chương trình hạt nhân trở thành biểu tượng của chủ quyền quốc gia, của tinh thần kháng cự trước chủ nghĩa đế quốc. Ông Khamenei mô tả chương trình như là quyền tự quyết công nghệ, thậm chí có thể mang lại chiến thắng toàn cầu cho người Hồi giáo.

Trong suốt hơn hai thập kỷ qua, Đại giáo chủ Khamenei đã kiên quyết bảo vệ năng lực làm giàu uranium – mắt xích then chốt để Iran có thể chế tạo bom hạt nhân nếu muốn. Dưới sự chỉ đạo của ông, các cơ sở như Natanz và Fordow được xây dựng trong bí mật, bất chấp bị phương Tây phát hiện và cấm vận nặng nề.

Từ năm 2010, hàng loạt nhà khoa học hạt nhân Iran bị ám sát. Nhưng ông Khamenei vẫn tiếp tục đẩy mạnh chương trình làm giàu uranium. Thỏa thuận hạt nhân năm 2015 (JCPOA) – cho phép Iran duy trì mức làm giàu uranium dưới giám sát – từng được xem là chiến thắng của ông Khamenei. Nhưng khi Tổng thống Trump rút Mỹ khỏi thỏa thuận này, Iran được cho là đã quay trở lại làm giàu uranium với tốc độ nhanh chóng, tích trữ hơn 8 tấn vật liệu hạt nhân và vận hành khoảng 20.000 máy ly tâm.

Giấc mơ bom hạt nhân thành cơn ác mộng chính trị

Khi các cuộc không kích ngày 21/6 do Mỹ tiến hành nhằm vào ba cơ sở hạt nhân then chốt của Iran – trong đó có cả hầm làm giàu uranium Fordow nằm sâu trong núi – Tehran chính thức bị lôi vào vòng xoáy chiến tranh nóng. Chính phủ Iran hay nói cách khác Đại giáo chủ Khamenei hiện bị đẩy vào tình thế tiến thoái lưỡng nan.

Chấp nhận từ bỏ chương trình hạt nhân để cứu chế độ hay quyết giữ nó và đối mặt với chiến tranh toàn diện để rồi có nguy cơ bị lật đổ?

Theo New Statesman, thực tế, khả năng Iran chịu được một chiến dịch quân sự kéo dài được cho là thấp. Nền kinh tế nước này đang vật lộn với các đòn trừng phạt nặng nề chưa từng thấy trong khi các lực lượng vũ trang ủy nhiệm giờ đây cũng không còn là con bài răn đe hiệu quả của Iran trước Israel và Mỹ.

Kể từ các cuộc không kích do Israel phát động và sau đó là đòn không kích của Mỹ, các cơ sở hạt nhân trọng yếu như Fordow, Natanz và Isfahan đều bị đánh phá. Hàng loạt tướng lĩnh hàng đầu của Iran bị tiêu diệt. Các nhà máy lọc dầu, cơ sở hạ tầng thiết yếu, và thậm chí cả chỉ huy quân sự cấp cao đều bị nhắm tới.

Theo các chuyên gia phân tích, lần đầu tiên trong sự nghiệp lãnh đạo, Đại giáo chủ Khamenei phải đối mặt với tình thế không còn đường lui.

Đối với ông Khamenei, chấp nhận điều kiện của Mỹ và Israel – từ bỏ hoàn toàn năng lực làm giàu uranium – chẳng khác nào phủ nhận toàn bộ lý tưởng mà ông đã theo đuổi suốt đời. Đó sẽ là đòn giáng vào danh dự, quyền lực và di sản của ông.

Nhưng nếu không chấp nhận, chiến tranh toàn diện có thể sẽ nổ ra, Iran có thể bị tàn phá hoàn toàn, theo The Telegraph.

Một nhà ngoại giao cấp cao giấu tên của Iran đã lên tiếng tiết lộ trên truyền thông rằng giới lãnh đạo quân sự và chính trị Iran sẵn sàng từ bỏ chương trình làm giàu uranium để bảo toàn chế độ nhưng cần một lối thoát để giữ thể diện.

"Ưu tiên thực sự của Lãnh tụ Tối cao và chính phủ hiện nay là sự sống còn. Nhưng chúng tôi cần một giải pháp giữ thể diện. Chuỗi tấn công và phản công liên tiếp giữa Israel và Iran sẽ khiến quân đội, lực lượng an ninh, nền kinh tế, tinh thần xã hội và cuối cùng là chính quyền của chúng tôi suy yếu. Quân đội và IRGC sẽ không thể kiểm soát tình hình lâu dài, và không ai biết chuyện gì sẽ xảy ra sau đó. Chúng tôi không muốn lặp lại sai lầm của Saddam Hussein. Iran sẵn sàng đàm phán" - nhà ngoại giao Iran tiết lộ với IranWire hôm 16/6.

Câu hỏi lớn được đặt ra lúc này là: Liệu Đại giáo chủ Khamenei đã sẵn sàng hi sinh chương trình hạt nhân để đổi lấy sự ổn định của chế độ? Liệu phương Tây – cụ thể là chính quyền Trump – có để cho Đại giáo chủ Khamenei một “lối thoát giữ thể diện” - một hình thức ngầm từ bỏ chương trình hạt nhân nhưng vẫn tuyên bố chiến thắng?

×