Nghệ sĩ Nhân dân Thụy Vân sinh ra trong gia đình trí thức có cha và chú đều làm Hiệu trưởng các trường Đại học lớn

Nghệ sĩ Nhân dân Thụy Vân tên đầy đủ là Nguyễn Thụy Vân, sinh năm 1940, tại Ninh Bình. Cha của NSND Thụy Vân là Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân, nhà văn Nguyễn Lương Ngọc - nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội; chú ruột bà là GS. NSND Nguyễn Đình Quang - nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội và em trai bà là PGS. Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lương Tiểu Bạch - nguyên Hiệu trưởng trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội.

Năm 1959, khi còn là nữ sinh trường cấp 3 Chu Văn An (Hà Nội), Thụy Vân đã làm đơn thi vào trường Điện ảnh Hà Nội - khoa đạo diễn. Tuy nhiên, NSND Thụy Vân bị từ chối với lý do nhà trường đưa ra là nữ nghệ sĩ còn trẻ, không đủ kinh nghiệm sống để học ngành này.

Sau đó, Thụy Vân trúng tuyển vào lớp diễn viên Điện ảnh khóa 1 của Trường Điện ảnh Việt Nam (tiền thân của Đại học Sân khấu - Điện ảnh Việt Nam), cùng thời với các nghệ sĩ như: NSND Trà Giang, NSND Lâm Tới, NSND Trần Phương...

Tốt nghiệp năm 1962, Nghệ sĩ Nhân dân Thụy Vân về công tác tại Xưởng phim truyện Việt Nam tại số 4 Thụy Khuê, Hà Nội. Bà nhận vai diễn đầu tiên trong bộ phim Làng nổi năm 1965 và một năm sau bà ghi dấu ấn trong sự nghiệp với vai nữ chính – chị Vân trong phim Nổi gió của đạo diễn Huy Thành. Bộ phim đã giành giải Bông sen vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ I vào năm 1970.

Tên tuổi của NSND Thụy Vân gắn liền với rất nhiều bộ phim nổi tiếng như: Nổi gió, Vĩ tuyến 17 ngày và đêm, Sao tháng Tám, Rừng xà nu, Hai bà mẹ, Đứa con nuôi… Trong đó, bộ phim Nổi gió của đạo diễn, NSND Huy Thành là tác phẩm ghi dấu tên tuổi của NSND Thụy Vân với vị trí đặc biệt trong nền điện ảnh Cách mạng Việt Nam.

Nổi gió do đạo diễn Huy Thành chuyển thể từ vở kịch cùng tên của tác giả Đào Hồng Cẩm. Phim xoay quanh cuộc đời hai chị em ruột Vân và Phương ở hai đầu chiến tuyến. Người chị tên Vân (Thuỵ Vân) theo Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, người em trai tên Phương (Thế Anh) - một Trung úy Quân lực Việt Nam Cộng hòa.

Sau nhiều năm xa cách, hai chị em gặp lại nhau. Niềm vui đoàn tụ chưa được trọn vẹn thì mâu thuẫn lại nảy sinh giữa hai chị em. Khi tận mắt chứng kiến cảnh khổ đau, mất mát của chiến tranh, Phương trở về đứng chung chiến tuyến với chị, đấu tranh cho độc lập, hòa bình. Phim không chỉ ngợi ca hình ảnh người phụ nữ mưu trí, dũng cảm, hiên ngang, mà còn là sự tỉnh ngộ của người lỡ đi theo con đường lầm lạc.

Đây là vai diễn điện ảnh đầu tiên của NSND Thuỵ Vân, nhưng bà đã khắc họa tài tình vẻ đẹp nền nã cùng đức tính bất khuất, kiên trung của người phụ nữ Nam bộ qua diễn xuất tinh tế. Một trong những phân đoạn để lại nhiều ấn tượng trong lòng người xem là cảnh nhân vật của Thuỵ Vân không hề nao núng khi bị địch tra tấn, quấn băng gạt tẩm cồn vào 10 đầu ngón tay rồi châm lửa đốt.

Sinh thời, NSND Thuỵ Vân chia sẻ, bà vẫn cảm thấy rùng mình, ám ảnh mỗi khi nhớ lại cảnh quay đó. Bà kể khi tay được quấn một lớp gạc vào 10 đầu ngón tay rồi chồng lên một lớp thạch cao, ngoài cùng là lớp bông tẩm dầu. Đoàn phim cử một người ôm thùng nước đứng cạnh, khi đạo diễn hô cắt, bà lập tức nhúng tay vào đó. Phân cảnh này thực hiện không được diễn tập trước, phải quay "một đúp ăn ngay" theo yêu cầu của đoàn phim.

Một cảnh quay khác gây ấn tượng trong phim là cảnh Vân chèo đò trên sông giữa giông bão, sấm chớp. Cả đoàn phim phải chờ hơn một tháng mới quay được cảnh này. Mưa có thể tạo bằng vòi rồng nhưng giông gió, sấm chớp thì không thể tác động bằng máy móc nên đoàn chờ có mưa giông thật để quay.

"Thuyền chòng chành giữa gió to, sấm sét đì đoàng trên đầu, còn tôi thì lạnh buốt vẫn phải diễn vẻ mặt hân hoan, vững tay chèo lái đúng như tinh thần chủ đạo của phim", nữ nghệ sĩ từng kể.

Để thâm nhập thực tế, bà đã phải về nông trường Quý Cao thuộc huyện Tiên Lãng, Hải Phòng sống cùng những người miền Nam tập kết ra Bắc để học lối ăn, ở đặc biệt là học cách chèo thuyền, học đi chân đất trên cầu khỉ.

Mọi nỗ lực của Thụy Vân cũng như đoàn phim Nổi gió được đền đáp. Phim gây hiệu ứng lớn với khán giả khi ra mắt. Đạo diễn Huy Thành nhớ lại phim được Chủ tịch Hồ Chí Minh khen hào hùng, xúc động. Còn diễn viên Thụy Vân vinh dự được gặp Bác Hồ, ngồi cạnh và trò chuyện về bộ phim.

Nổi gió là bộ phim đầu tiên trong ba phim đoạt giải Bông sen vàng của đạo diễn Huy Thành. Còn với NSND Thụy Vân, sau này dù làm diễn viên, đạo diễn nhiều bộ phim nổi tiếng, nhưng nữ nghệ sĩ vẫn thừa nhận bà chưa vượt qua được cái bóng của vai diễn thuở ban đầu.

Bộ phim thành công đến mức có người từng đi bộ từ miền Nam, tìm đến tận nhà bà ở phố Châu Long, Hà Nội để nhắn nhủ với bà về lời của các bà má miền Nam thời đó. Họ mong ngày đất nước thống nhất sẽ ra Hà Nội nhận NSND Thụy Vân làm con gái, nhận là người con của Bến Tre. Đó là kỷ niệm bà không thể nào quên.

Năm 1969, trong thời gian đóng phim Rừng xà nu của đạo diễn Nguyễn Văn Thông, NSND Thụy Vân bị lao, hằng ngày phải uống thuốc. Thời điểm đó, cả đoàn phim ai cũng phải ăn cơm độn sắn nhưng khi NSND Thụy Vân xuống ăn cơm, thấy mình được ăn cơm trắng không độn, bà dứt khoát không ăn, mọi người nói thế nào cũng không được.

Sau cùng, đạo diễn Nguyễn Văn Thông nghiêm mặt giải thích sở dĩ đoàn ưu tiên NSND Thụy Vân là để diễn viên có sức khỏe làm việc, nhỡ ốm thì cả đoàn phải chờ. Và đây là nghị quyết của đoàn phim, yêu cầu chấp hành. Chứng kiến tình cảm của mọi người dành cho mình, NSND Thụy Vân ứa nước mắt vì cảm động và tự nhủ suốt đời sẽ không bao giờ quên ký ức này.

Khi đóng vai bà Bua trong phim Hai bà mẹ, bà diễn cảnh chạy trốn trong rừng, du dây vượt thác khiến hai bàn tay rớm máu. Cũng trong phim này, do phải ngâm trong nước suối lạnh cả ngày, NSND Thụy Vân bị sốt cao nằm li bì suốt 2 ngày.

Năm 1978, NSND Thụy Vân chuyển vào Sài Gòn sinh sống và tiếp tục đóng các phim Làng ven (đạo diễn Nguyễn Ngọc Hiến), Xa và gần (đạo diễn Huy Thành). Vai diễn bà tư sản Thuận Thành trong bộ phim Xa và gần đã giúp Thụy Vân giành giải Nữ diễn viên chính xuất sắc nhất tại LHP Việt Nam lần thứ VII năm 1985 còn bộ phim giành giải Bông sen vàng.

Ngoài đóng phim, bà còn làm đạo diễn và sáng tác thơ. Bộ phim Cơn lốc đen do bà đạo diễn từng giành giải đặc biệt trong Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 8 (1988). Tập thơ Từng giọt ngọt đời do NSND Thuỵ Vân xuất bản cũng được người yêu thơ dành nhiều thiện cảm.

Bộ phim cuối cùng bà tham gia là Bí mật thành phố cấm (1991) của đạo diễn Phan Vũ. Không chỉ dừng lại với vai trò diễn viên.

NSND Thụy Vân cũng nhiều lần là gương mặt tiêu biểu của điện ảnh Việt Nam tham dự các LHP quốc tế tại Phnôm Pênh, Mátxcơva… Bà còn được mời làm giám khảo tại LHP Karlovy Vary (Tiệp Khắc cũ). Với những cống hiện cho nghệ thuật, bà được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân; cùng với đó là Huân chương chống Mỹ hạng 3, Huy chương vì sự nghiệp nghệ thuật, Huy chương vì sự nghiệp điện ảnh…

Ở tuổi xế chiều, NSND Thụy Vân ít xuất hiện trước công chúng để tập trung lo cho cuộc sống riêng. Sau một thời gian chống chọi với căn bệnh ung thư trực tràng, di căn qua phổi, NSND Thụy Vân đã trút hơi thở cuối cùng ở tuổi 83.

Gia đình tiết lộ bà ra đi thanh thản, nhẹ nhàng. Sự ra đi của bà khiến cho những thế hệ yêu nghệ thuật tiếc nuối. Dù đã ra đi nhưng hình ảnh một người phụ nữ kiên cường, hết mình cho nghệ thuật vẫn sẽ luôn hiện hữu trong lòng khán giả.

×