Bơm nước sông Hồng có hồi sinh được sông Tô Lịch?

Mới đây, Hà Nội quyết tâm hồi sinh dòng sông Tô Lịch bằng giải pháp bơm nước sông Hồng vào để thau rửa lòng sông Tô Lịch. Theo đó, thành phố dự kiến chi khoảng 550 tỉ đồng để "hồi sinh" sông Tô Lịch.

Liên quan đến vấn đề này, trao đổi với PV Dân Việt, GS.TS Vũ Trọng Hồng, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, nguyên Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam cho rằng, việc làm "sống lại" sông Tô Lịch là điều nên làm và rất cấp thiết.

Sông Tô Lịch từng đóng vai trò quan trọng trong hệ thống giao thông đường thủy ở kinh thành Thăng Long và gắn liền với sự phát triển của Thủ đô Hà Nội. Thế nhưng, cùng với sự phát triển, quá trình đô thị hóa nhanh, gia tăng dân số, thiếu sự quy hoạch, bảo vệ, nên dòng sông Tô Lịch đã "chết" do phải "oằn mình" gánh nguồn nước thải ô nhiễm.

Theo ông Hồng, đây là dòng sông gắn liền với văn hoá lịch sử. Từng có ý kiến cho rằng nên "xoá bỏ" sông Tô Lịch nhưng ông nhấn mạnh "không nên ảo tưởng" bởi những gì là văn hoá lịch sử thì phải làm sống lại.

"Đây là dòng sông nằm trong sách vở, tài liệu từ rất lâu, tất cả kiều bào nước ngoài cũng đều biết. Tôi đọc các cuốn sách viết ký ức đẹp về Hà Nội có thấy nhắc nhiều về dòng sông Tô Lịch. Bởi Hà Nội lúc bấy giờ chỉ có mỗi dòng sông Tô Lịch thôi. Tôi còn nhớ khi còn đương nhiệm Phó hiệu trưởng Trường Đại học Thuỷ Lợi năm 1978, có phương án mở rộng sông Tô Lịch, tôi đưa sinh viên đi lao động, đào sông.

Chính vì vậy có câu thơ: "Sông Tô nước chảy trong ngần/Con thuyền buồm trắng chạy gần chạy xa". Chính mắt tôi chứng kiến sông Tô Lịch lúc đó rất trong xanh và đẹp vô cùng, cá bơi tung tăng. Người dân còn lấy nước ở đây sinh hoạt. Sau này, môi trường phát triển công nghiệp dân sinh, ngành nghề xả thải trực tiếp ra sông mà không có giải pháp tập trung dẫn đến ô nhiễm. Chúng ta không thể làm mất sông Tô Lịch được, phải để dòng sông sống lại", ông Hồng đưa ý kiến.

Theo ông Hồng, bơm nước sông Hồng "giải cứu" sông Tô Lịch là giải pháp tình thế trước mắt. Hiện TP.Hà Nội đang triển khai dự án thu gom nước thải đổ ra sông Tô Lịch, đưa về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá để xử lý. Giải pháp này cần được tiến hành song song với giải pháp bơm nước từ sông Hồng vào "giải cứu" sông Tô Lịch, như vậy mới giải quyết cơ bản tình trạng ô nhiễm sông Tô Lịch hiện nay.

Ông Hồng cho rằng, muốn dòng sông sống lại chúng ta phải nhìn vào cội nguồn mới giải quyết được. Trước đây, sông Tô Lịch bắt nguồn từ Hà Khẩu là điểm tiếp giáp với sông Hồng, tương ứng với phố Hàng Buồm ngày nay. 

Dòng sông chảy qua Ngõ Gạch, Hàng Lược, men theo chân thành Thăng Long nay là phố Phan Đình Phùng, rồi qua Thụy Khuê, Hồ Khẩu, đến Yên Thái thì gặp sông Thiên Phù. Ở đây, Tô Lịch lại lấy nước của sông Thiên Phù chảy qua Nghĩa Đô, Cầu Giấy, rồi xuôi xuống đường Láng, Ngã Tư Sở và đi tiếp đến Định Công thì đổ ra sông Nhuệ. Cả đoạn sông này dài 13,5km, chính là đoạn sông thời nay vẫn còn.

"Lâu dài dòng sông Tô Lịch bị lấp cửa. Các thế hệ trước cũng đã có giải pháp làm đường ống thông qua hồ chứa, qua đoạn hồ ao lấy nước từ hồ Tây vào, sau có đường ống chuyển dần qua cống về sông Tô Lịch. Hà Nội đề nghị lấy nước từ sông Hồng cho vào sông Tô Lịch tôi ủng hộ ý kiến này nhưng có vấn đề rất lớn, liệu sau khi nước thải dân sinh, công nghiệp… tập trung đi hết rồi có giữ được sông Tô Lịch trong sạch không?", ông Hồng phân tích.

Ông ví dụ, ông đã đi vào miền Nam thăm kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè. Chính quyền TP.HCM từng xử lý nhưng khác Tô Lịch đó là tất cả nước thải làm đường ống dưới đáy kênh đưa về nơi xử lý. Lúc đó, kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè rất trong xanh, cho người dân đi cano. Tuy nhiên, mới đây, ông quay trở lại thì kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè bắt đầu bẩn, nhiều rác thải, bùn đất…

"Kỹ thuật giữ dòng sông trong sạch tại Việt Nam chưa thực sự mạnh.

Tôi đề nghị trước khi đầu tư làm sống lại sông Tô Lịch, chúng ta phải giải quyết vấn đề này. Tôi cho rằng phải mời những nhà thuỷ lợi đóng góp bởi hiện nay ngay dòng sông tự nhiên như sông Hồng đang "chết" dần. Nếu dòng sông này "chết" thì sông Tô Lịch không còn gì", ông Hồng nêu.

Lấy nước sông Đà hồi sinh sông Tô Lịch có khả thi?

Đồng quan điểm trên, trao đổi với PV Dân Việt, KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, lấy nước sông Hồng hồi sinh sông Tô Lịch chỉ là giải pháp tạm thời bởi mực nước sông Hồng luôn biến động nên cần chú trọng yếu tố cân bằng cả dòng sông.

Sông Hồng chạy qua nhiều tỉnh, thành phố, đoạn qua vùng đô thị trung tâm Hà Nội dài khoảng 40km nên khi lấy nước vào sông Tô Lịch cần đảm bảo ổn định dòng chảy sông Hồng đoạn qua Hà Nội và các tỉnh khác.

"Mục tiêu đối với sông Tô Lịch là chúng ta phải tạo ra dòng sông chảy chứ không phải dòng sông "chết". Nếu chỉ thay nước thôi đơn giản nhưng để dòng sông chảy được phải nghiên cứu đồng bộ hơn. Vấn đề nữa là nước thải hiện nay chảy vào sông rất nhiều nên cần tách nước thải sinh hoạt ra mới đảm bảo trong sạch.

Khi đã nghiên cứu về dòng sông Tô Lịch thì không chỉ nghiên cứu về thay nước dòng chảy, mà phải nghiên cứu cả cảnh quan hai bên thế nào, nhưng hiện nay chưa thực hiện được nhiều. Sông Tô Lịch có truyền thống văn hoá, cảnh quan đặc trưng nhất của Hà Nội, muốn cải tạo nó không phải chỉ vấn đề thay nước mà phải có tổng thể, trên cơ sở đó từng bước tổ chức thực hiện thì chúng ta mới tạo ra hiệu quả cao được", ông Nghiêm nhấn mạnh.

Đáp lời ông Nghiêm, GS.TS Vũ Trọng Hồng cũng nêu, theo nghiên cứu những năm gần đây, mực nước sông Hồng ngày càng bị tụt xuống. Lý do bởi nước vào mùa khô dần cạn kiệt, quan trọng nhất do lượng phù sa, cát ở thượng nguồn giữ hết. Cả miền Bắc có nhiều nhà máy thuỷ điện lớn nhỏ giữ hết bùn cát. Quy luật của dòng chảy sông là hễ không có bùn cát thì nước không đi, mà phải "ngoặm" xuống.

"Theo ảnh vệ tinh sông Hồng có đoạn xoáy vào bờ lấy đủ cát nước mới chảy, ngoài ra, vừa qua nghiên cứu cho thấy giữa lòng sông bị tụt nhiều hơn vì hai bên bờ bê tông hoá, chúng ta sợ sạt lở đê kè nên nước không "ngoặm" được vào bờ mà phải "ngoặm" xuống đáy. 

Trước tôi làm thứ trưởng từng khuyến cáo, không nên làm bờ đê bằng bê tông mà phải dùng đất, cỏ, chỗ nào xói mòn mới làm bê tông. Việt Nam chỗ nào cũng làm bê tông là sai lầm. Nước sông tụt xuống rất nhanh, nhà nước phải thí điểm sông nào nên làm bê tông, sông nào không. Hiện nay chúng ta mới chỉ nghiên cứu vấn đề giữ nước, xả nước, chính vì thế nếu sông Hồng không ổn định thì việc đưa nước vào sông Tô Lịch trở nên khó hơn", ông Hồng nhấn mạnh. 

Ông Hồng cho rằng, việc quan trọng hiện nay đó là muốn nghiên cứu sông Tô Lịch phải nghiên cứu quy luật sông Hồng. Lấy nước Hồ Tây vào sông Tô Lịch liệu đủ không? Đây là vấn đề rất lớn, nhà nước cũng như Hà Nội cần có phương án kỹ lưỡng.

"Công trình như sông Tô Lịch lấy nước vào phải tính hàng trăm năm chứ không thể tính một vài năm hết rồi lại thôi", ông Hồng nhấn mạnh.

Có ý kiến nhà khoa học đề xuất dẫn nước từ dòng chảy sông Đà vào sông Tô Lịch để cải thiện môi trường, chất lượng nước và giảm chi phí, GS.TS Vũ Trọng Hồng cho rằng, đây cũng là ý tưởng hay.

Ông phân tích, việc này sẽ tận dụng địa hình dốc từ Ba Vì về Hà Nội, cung cấp nguồn tự chảy cho các con sông lớn của Thủ đô như sông Nhuệ, sông Đáy và sông Tô Lịch.

"Giải pháp này không chỉ tận dụng ưu thế tự nhiên mà vẫn đảm bảo chi phí vận hành thấp, phù hợp với điều kiện kinh tế hiện tại. Các ưu điểm của giải pháp cấp nguồn tự chảy cho các sông phía tây Thủ đô gồm: chi phí thấp, hiệu quả cao khi sử dụng dòng chảy tự nhiên, không mất chi phí vận hành so với các trạm điện. Hệ thống cung cấp nước thô từ sông Đà sẽ giảm dần khai thác nước ngầm, đảm bảo nguồn nước vững chắc cho Hà Nội…", ông Hồng nói thêm.

×