Khi những cánh đồng nước nổi bắt đầu rút dần ra sông, kênh rạch, đồng cạn chưa qua đầu gối người lớn thì sự nhộn nhịp của những hoạt động đánh bắt cá, tôm cũng chuyển từ đồng ra sông, trên đồng còn vài người đi giăng lưới bắt cá. Từ tháng 10 âm lịch, khi những cơn gió bấc đầu tiên chớm thổi, người dân dọc các tuyến kênh, rạch, nhánh sông Tiền, sông Hậu, sông Cái Lớn, Cái Bé lại rộn ràng đón mùa cá mè vinh.

Bằng kinh nghiệm và sự am hiểu về đặc tính của cá mè vinh, người dân miền Tây có nhiều cách đánh bắt, tùy từng đặc điểm của khu vực, họ chọn cách đánh bắt phù hợp. Trên các đoạn ngã ba, ngã tư sông ở vùng Cần Thơ, Hậu Giang, những khu vực nước lưu thông nhanh là nơi có nhiều cá mè vinh bơi theo dòng chảy để tìm thức ăn. Để bắt được cá ở những đoạn sông đó, người ta giăng lưới thả theo dòng chảy của nước. Bủa lưới thả không cần chờ, vừa bủa hết tay lưới là quay lại kéo lên ngay.

Quê tôi ở xã Ngọc Chúc (Giồng Riềng, tỉnh Kiên Giang) có cách bắt cá mè vinh rất độc đáo. Nhà tôi nằm ngay ngã ba giao nhau giữa con kênh nhỏ đổ ra sông Cái Bé. Ở đây, người dân quê tôi sinh sống chủ yếu từ nghề làm ruộng, nghề nuôi lục bình trên sông cung cấp cho các cơ sở đan lục bình quanh vùng. 

Ngoài các nghề mưu sinh chính thì tập quán sinh hoạt, đánh bắt theo mùa hình thành ở đây từ sớm. Mật độ lục bình được trồng dày trên sông góp phần giữ cho dòng sông yên ả, nhờ có nơi trú ẩn mà cá mè vinh trên khúc sông này thuận lợi sinh sôi.

Do đặc thù đó nên việc đánh bắt cá mè vinh ở quê tôi được biến tấu theo cách đánh bắt thú vị. Mỗi khi vào mùa đánh bắt cá mè vinh, người dân sửa sang vợt, vá lưới lại để chuẩn bị xúc cá mè vinh.

Xúc cá mè vinh phải có mồi dẫn dụ để cá tập trung lại. Lá khoai mì, bìm bìm hay chùm lúa non đang độ ngậm sữa tỏa hương thơm thu hút bầy cá là những tuyệt chiêu dụ cá của người dân quê tôi. Lúa non chọn loại chắc hạt để khi cột trên sông hạt lúa không bị rơi. Theo cách gọi dân gian thì cách cột thức ăn trên sông để dẫn dụ cá mè vinh gọi là treo bẹo. 

Theo kinh nghiệm xúc cá mè vinh hơn chục năm của cha tôi, lượng cá phụ thuộc vào con nước, những ngày nước trong cá nhiều, nước đục cá ít. Cột bẹo xong chờ khoảng nửa tiếng cho cá bắt hơi tập trung lại rỉa lúa mới đem vợt ra xúc.

Anh Nguyễn Văn Khiêm, ngụ ấp Ngọc Bình, xã Ngọc Chúc (huyện Giồng Riềng, tỉnh Kiên Giang) đi xúc cá mè vinh trên sông Cái Bé.

Khi đi cột bẹo nhẹ nhàng thì đi xúc cá phải nhẹ nhàng hơn nhiều lần. Cá mè vinh tuy háu ăn nhưng rất nhạy cảm, người đi xúc cá có khi phải nhịn thở khi áp xuồng vào gần khu vực treo bẹo. Thỉnh thoảng còn dính cá tra sông, cá rô phi, cá chốt…

Cá mè vinh thuộc họ cá chép, thịt thơm, vị béo, ăn rất ngon nhưng vì cá có nhiều xương nên để an toàn hơn, ngoài các món kho lạt, kho me, chiên xù, các bà, các mẹ thường nạo thịt cá làm chả nấu canh chua cho trẻ con ăn. Chả cá mè vinh dai ngon, ăn cùng nước lẩu cơm mẻ, nhúng lục bình, bông súng. Chỉ đơn giản vậy thôi nhưng khi ăn lại vô cùng hấp dẫn bởi hương vị mộc mạc, đậm đà lan tỏa trong vị giác.

Vào mùa cá mè vinh, ở các phiên chợ sáng, người đi chợ dễ bắt gặp những mâm cá mè vinh trắng phau được bán xen những mớ rau đồng non mơn mởn của đồng nước nổi còn sót lại. Mớ cá này đem về kho lạt ăn kèm với rau đồng thì khỏi chê.

Ở miền quê, không hàng quán lung linh ánh đèn đêm, người dân tìm niềm vui trong những buổi trà chiều, ấm áp và thi vị. Chờ khi màn đêm buông xuống, họ tiếp tục đi xúc cá mè vinh. Đêm đến, không gian yên tĩnh và mát mẻ, cá mè vinh bơi theo dòng nước đến bên những chùm bẹo thoảng mùi hương lúa mới để kiếm ăn. Vì vậy, người dân quê tôi tranh thủ đi xúc cá đêm để bán kiếm thu nhập cho gia đình.

Những năm gần đây, mùa nước nổi không về nhiều như trước, lượng cá theo đó ít dần, mùa cá mè vinh không còn rộn ràng, người dân quê tôi càng hoài niệm về những mùa tôm, cá đầy ắp xuồng, ghe. Mỗi khi gió bấc chớm thổi, con nước lớn dần là những ký ức về mùa cá mè vinh lại đong đầy trong nỗi nhớ của những người con sinh ra và lớn lên ở miền quê sông nước Cửu Long như tôi.

×